Ανατολική Ιερουσαλήμ

«Το τείχος των 75χμ που χτίζεται, αποτελεί ένα εργαλείο κοινωνικής επιστήμης, που σχεδιάστηκε με σκοπό την επίτευξη του εξιουδαϊσμού της Ιερουσαλήμ, μειώνοντας τον πληθυσμό των Παλαιστινίων στην πόλη»

Καθηγητής John Dugard - Ειδικός Ανταποκριτής των Ηνωμένων Εθνών

Με το σχέδιο διχοτόμησης του 1947 των Ηνωμένων Εθνών, η Ιερουσαλήμ ανακηρύχτηκε σε «corpus separatum» (χωριστό σώμα) που θα ετίθετο υπό ένα ιδιαίτερο διεθνές καθεστώς, διοικούμενη από τα Ηνωμένα Έθνη. Το Σχέδιο Διχοτόμησης δεν έγινε δεχτό από τους Παλαιστίνιους αλλά ούτε και από τον υπόλοιπο Αραβικό κόσμο, με αποτέλεσμα να ξεσπάσει ο πόλεμος του 1948, όπου το Ισραήλ αιχμαλώτισε το 85% της πόλης, κυρίως το δυτικό μέρος της, ενώ ο ιορδανικός στρατός διατήρησε τον έλεγχο στο 11%, κυρίως στα ανατολικά. Το υπόλοιπο 4% θεωρήθηκε «ουδέτερο έδαφος».

64.000-80.000 Παλαιστίνιοι εκδιώχθηκαν βίαια από τα σπίτια τους στην Δυτική Ιερουσαλήμ και από 40 γειτονικά χωριά, που καταστράφηκαν από τις ισραηλινές δυνάμεις προκειμένου να αποτραπεί η επιστροφή των κατοίκων. Οι περιουσίες, τα σπίτια και οι ιδιοκτησίες των Παλαιστινίων που τράπηκαν σε φυγή, θεωρήθηκαν εγκαταλελειμμένα από τους ιδιοκτήτες τους και με τον Νόμο «περί αδέσποτης ιδιοκτησίας» του 1950, μεταβιβάστηκαν στο ισραηλινό κράτος.

Το υπόλοιπο 15% της Ιερουσαλήμ, συμπεριλαμβανομένης και της «Παλιάς Πόλης», παρέμεινε στα χέρια των Παλαιστινίων μέχρι που το κατέλαβαν οι Ισραηλινοί με τον πόλεμο του 1967. Αφού «ενοποίησε» την πόλη, το Ισραήλ άρχισε να εφαρμόζει μια σειρά πολύπλοκων πολιτικών και κανονισμών με στόχο να ελέγξει ή να απομακρύνει τον εναπομείναντα πληθυσμό και να καθιερώσει μια δυνατή εβραϊκή πλειοψηφία στην πόλη.

Το 1980, η ισραηλινή κυβέρνηση προσάρτησε επίσημα την Ανατολική Ιερουσαλήμ, τροποποιώντας το «Βασικό Δίκαιο» για να επεκτείνει την δικαιοδοσία του Ισραήλ στις κατεχόμενες περιοχές της πόλης. Αυτή η ανεπίσημη, αλλά αρκετά αποτελεσματική, πράξη ήταν αυστηρή για τους εναπομείναντες Παλαιστινίους που ζούσαν είτε στην Δυτική Όχθη ή στην Λωρίδα της Γάζας. Για να ταξιδέψει κάποιος από και προς την Ανατολική Ιερουσαλήμ χρειάζεται ειδική άδεια από τις ισραηλινές αρχές που είναι δύσκολο ή ακατόρθωτο να αποκτηθεί από την πλειοψηφία των Παλαιστινίων.

Η προσάρτηση της Ιερουσαλήμ από το Ισραήλ είχε δύο σημαντικές συνέπειες για τους Παλαιστίνιους, σε σχέση με τον πολιτισμό και την οικονομία τους. Πολιτισμικά και ιστορικά η Ιερουσαλήμ ήταν η πρωτεύουσα του Ισλάμ, απ’ όπου ο προφήτης Μωάμεθ, όχι μόνο ξεκίνησε το κήρυγμα του αλλά ανήλθε και στους ουρανούς. Αργότερα, καθώς το κέντρο του Ισλάμ μεταφέρθηκε στην Αραβική Χερσόνησο, η Ιερουσαλήμ ή «Al Quds’» θεωρείται η τρίτη σε σειρά αγιότερη πόλη.

Οικονομικά, ο διαχωρισμός της Ιερουσαλήμ από την Παλαιστίνη μπορεί να παρομοιαστεί με την αφαίρεση του άξονα σε μια ρόδα ποδηλάτου. Πόλεις όπως η Χεβρώνα, η Βηθλεέμ, η Ραμάλα και η Ναμπλούς, που αναπτύχθηκαν με τον καιρό σαν προάστια, όπως οι ακτίνες της ρόδας, συνδέονταν και εξαρτιόνταν από την Ιερουσαλήμ που ήταν το εμπορικό κέντρο. Η απομάκρυνση του άξονα άφησε τις ακτίνες ασύνδετες και οικονομικά ανίσχυρες – εμποδίζοντας την οικονομική ανάπτυξη στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.

Παρά τους κανονισμούς του Διεθνές Δικαίου και τη σημασία που έχει η Ιερουσαλήμ για την βιωσιμότητα ενός μελλοντικού Παλαιστινιακού κράτους, το Ισραήλ αρνείται να θέσει το ζήτημα της πόλης στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Πολλοί πιστεύουν ότι αυτό δεν είναι εφικτό στο ισραηλινό πολιτικό σκηνικό, όπου μικρά, εξτρεμιστικά ή θρησκευτικά κόμματα ασκούν μεγάλη επιρροή στις συμμαχίες – επιρροή που είναι αποτελεσματική στην άσκηση βέτο στις διαπραγματεύσεις ή ακόμα και στο να οδηγήσει σε διάσπαση των συμμαχιών, όπως έγινε τον Οκτώβριο του 2008.

Εν τω μεταξύ, είναι σχεδόν απίθανο για οποιονδήποτε Παλαιστίνιο αρχηγό να υπογράψει μια συμφωνία που δεν περιλαμβάνει την Ανατολική Ιερουσαλήμ στο Παλαιστινιακό κράτος, καθώς θα επιδείνωνε τις οικονομικές προκλήσεις που ενέχει η δημιουργία ενός κράτους, αλλά θα κατάφερνε και ένα βαρύ πλήγμα στην υπερηφάνεια όχι μόνο των μουσουλμάνων αλλά και των χριστιανών.

Δεδομένα

** Σύμφωνα με έρευνα του 2006 το 62% των Παλαιστινίων στην Ανατολική Ιερουσαλήμ ζει σε καθεστώς φτώχειας. Αντίστοιχα το ποσοστό των Εβραίων αγγίζει το 23%(22).

** Το 2005, ο δείκτης γεννητικότητας στους Άραβες και Εβραίους της Ιερουσαλήμ, αντιστοιχούσε σε 3.9 παιδιά ανά γυναίκα (22).

** Τα τρία πρώτα χρόνια της κατοχής, το Ισραήλ δήμευσε 18.27 τετρ χμ παλαιστινιακής γης (4).

** Μέχρι το 1991, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε 23.4 τετρ χμ (5).

** Μέχρι το 2007, και εξαιτίας του τείχους, καταπατήθηκε έκταση που άνηκε στο 19.2% των Παλαιστινίων της Ιερουσαλήμ (6).

Δήμευση γης

Με την Συμφωνία Εκεχειρίας του 1949, η Ιερουσαλήμ μοιράστηκε ανάμεσα στο Ισραήλ και την Ιορδανία. Το 1950 θεσπίστηκε ο νόμος «περί αδέσποτης ιδιοκτησίας» και όλες οι περιουσίες που θεωρήθηκαν εγκαταλελειμμένες κατά την διάρκεια του πολέμου, περιήλθαν στην ιδιοκτησία του ισραηλινού κράτους. Στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ιδιοκτησίες στο Σιλουάν και στην μουσουλμανική συνοικία της Παλιάς Πόλης, παραδόθηκαν στο Σώμα Επιστασίας Αδέσποτης Ιδιοκτησίας και στην συνέχεια παραχωρήθηκαν σε έποικους (1).

Τον Ιούνιο του 1967, το Ισραήλ μονομερώς επέκτεινε τα όρια της Ιερουσαλήμ, προσαρτώντας περίπου 70τχ στα όρια του δήμου της Δυτικής Όχθης, διώχνοντας «πάνω από 6.000 Παλαιστίνιους από την συνοικία Mughrabi της Παλιάς Πόλης(…)με σκοπό να κατασκευάσουν μια πλατεία μπροστά από το Al-Buraq (το Δυτικό Τείχος)»(2).

Σε συνέχεια του «πολέμου των έξι ημερών» και της προσάρτησης της Παλαιστίνης, η Ιερουσαλήμ ανακηρύχτηκε πρωτεύουσα του Ισραήλ. Αυτό ώθησε τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών να περάσει το ψήφισμα 253, με το οποίο διέταζε το Ισραήλ «να παύσει άμεσα οποιαδήποτε πράξη επιφέρει μεταβολή στο καθεστώς της Ιερουσαλήμ»(3). Ωστόσο το Ισραήλ, στα πρώτα τρία χρόνια της κατοχής, δήμευσε περίπου 18.27 τχ παλαιστινιακής γης(4). Μέχρι το 1991, ο αριθμός αυτός έφτασε στα 23.4 τχ (5).

Η κατασκευή του διαχωριστικού τείχους είναι επίσης σημαντικός παράγοντας στο θέμα της δήμευσης γης. Το 2007, και λόγω του τείχους, κατασχέθηκαν εδάφη που άνηκαν στο 19.2% των παλαιστινιακών οικογενειών της Ιερουσαλήμ(6). Σε όλη την διάρκεια της κατοχής, το Ισραήλ έχει οικειοποιηθεί περίπου 60τχ παλαιστινιακής γης στην κατεχόμενη Ανατολική Ιερουσαλήμ, τα οποία όλα παραχωρήθηκαν αποκλειστικά για χρήση σε Εβραίους(7). Ο αριθμός αυτός ισοδυναμεί με το 86.5% της συνολικής παλαιστινιακής γης στην κατεχόμενη Ανατολική Ιερουσαλήμ (8).

Κατεδαφίσεις

Σύμφωνα με την 4η Συνθήκη της Γενεύης, που έχει προσυπογράψει το Ισραήλ, οι κατεχόμενες δυνάμεις απαγορεύεται να καταστρέφουν τις περιουσίες ή να κάνουν χρήση ομαδικών τιμωριών. Το Άρθρο 53 ορίζει: «Οποιαδήποτε καταστροφή από τις κατεχόμενες δυνάμεις ακίνητης ή προσωπικής περιουσίας που ανήκει είτε ατομικά ή ομαδικά σε ιδιώτες, στο κράτος, σε άλλες δημόσιες αρχές ή σε κοινωνικούς ή άλλους οργανισμούς, απαγορεύεται, εκτός και αν αυτή η καταστροφή κρίνεται αναγκαία από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις» (9). Η Ανατολική Ιερουσαλήμ θεωρείται «κατεχόμενη περιοχή» από τα Ηνωμένα Έθνη και γι’ αυτό η κατεδάφιση των σπιτιών των Παλαιστινίων κρίνεται παράνομη.

Η ισραηλινή νομοθεσία ωστόσο διαφοροποιείται. Οι κατασκευές που πραγματοποιούνται χωρίς την άδεια του ισραηλινού κράτους, θεωρούνται παράνομες. Σε μεγάλα τμήματα της Ανατολικής Ιερουσαλήμ δεν δίνονται οικοδομικές άδειες λόγω ακατάλληλων συνθηκών. Ο Δήμος σημειώνει ότι απαιτούνται περίπου 185 εκατ. NIS για να «προωθηθούν συνθήκες οικοδόμησης» και να δημιουργηθούν οι αναπτυξιακές υποδομές που είναι απαραίτητες για την έκδοση οικοδομικής άδειας. Ο Δήμος έχει ξοδέψει περίπου 9εκατ. NIS και μέχρι στιγμής δεν έχει ξεκινήσει κανένα έργο (10).

Πολλοί Παλαιστίνιοι της Ιερουσαλήμ επιλέγουν να χτίζουν χωρίς άδεια, γεγονός που νομιμοποιεί το Υπουργείο Εσωτερικών και τον Δήμο Ιερουσαλήμ να προχωράει σε κατεδαφίσεις σπιτιών. Πρέπει να σημειωθεί ότι παράνομες κατασκευές γίνονται και στην Δυτική Ιερουσαλήμ, αλλά οι κατεδαφίσεις εκεί είναι σπάνιες και «αν γίνονται, κατεδαφίζονται μικρο-κατασκευές όπως μπαλκόνια, υπόστεγα, σκάλες κλπ, ενώ στην Ανατολική Ιερουσαλήμ γκρεμίζονται ολόκληρα σπίτια και διαμερίσματα» (11).

Άδεια παραμονής και ταυτότητα

Από το 1967 μέχρι τα τέλη του 2006, το Ισραήλ έχει ανακαλέσει τις άδειες παραμονής περίπου 8.269 Παλαιστινίων της Ιερουσαλήμ. Χάνοντας το δικαίωμα διαμονής στην Ιερουσαλήμ, σημαίνει ότι χάνουν το δικαίωμα πρόσβασης σε κοινωνικές υπηρεσίες και το δικαίωμα μετακίνησης εντός και εκτός του Ισραήλ (12).

Οι ταυτότητες της Ιερουσαλήμ εκδόθηκαν το 1967 στους Παλαιστίνιους της πόλης ύστερα από την άρνηση τους να αποκτήσουν ισραηλινή ιθαγένεια, ως επακόλουθο της κατοχής της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. Αυτό σήμαινε ότι θα έδιναν όρκο υποταγής στο κράτος του Ισραήλ και την de facto αποδοχή της κατοχής(13).

Η ταυτότητα της Ιερουσαλήμ παρέχει στους Παλαιστίνιους της πόλης όλα τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα που δίνονται στους Ισραηλινούς πολίτες. Τους επιτρέπεται να εργάζονται, να ταξιδεύουν και να διαμένουν όπου θέλουν μέσα στο Ισραήλ. Ωστόσο οι Παλαιστίνιοι «μόνιμοι κάτοικοι Ιερουσαλήμ» δεν δικαιούνται ισραηλινό διαβατήριο και δεν συμμετέχουν στις ισραηλινές εκλογές. Έχουν όμως το δικαίωμα συμμετοχής στις δημοτικές εκλογές της Ιερουσαλήμ, αν και οι περισσότεροι δεν παίρνουν μέρος, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τον ισραηλινό έλεγχο της Ανατολικής Ιερουσαλήμ. (14).

Η Ιερουσαλήμ και το Διεθνές Δίκαιο

Το Ισραήλ μονομερώς προσάρτησε την Ανατολική Ιερουσαλήμ τον Ιούνιο του 1967 και επέκτεινε την εφαρμογή της ισραηλινής δικαστικής και διοικητικής νομοθεσίας σε αυτό το τμήμα της πόλης. Το 1980, η ΚΝΕΣΕΤ (Ισραηλινή Βουλή) πέρασε το «Βασικό Δίκαιο» με το οποίο ορίζει την Ιερουσαλήμ πρωτεύουσα του Ισραήλ, συμπεριλαμβανομένης και της Ανατολικής(15). Σε απάντηση της ισραηλινής επέκτασης των ορίων της Ιερουσαλήμ, το ψήφισμα 252 του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ το 1968 ορίζει ότι «όλα τα νομοθετικά μέτρα του Ισραήλ, όπως η δήμευση γης και η κατάσχεση των περιουσιών που βρίσκονται σε αυτή, που έχουν ως σκοπό να μεταβάλουν το νομικό καθεστώς στης Ιερουσαλήμ, είναι άκυρα και δεν μπορούν να αλλοιώσουν το ισχύον καθεστώς». (16).

Σε απάντηση στην ισραηλινή προσάρτηση της κατεχόμενης Ανατολικής Ιερουσαλήμ, το ψήφισμα 476 του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΕ το 1980 επαναβεβαιώνει ότι «όλα τα νομοθετικά και διοικητικά μέτρα που λαμβάνει το Ισραήλ και οι κατεχόμενες δυνάμεις του, που έχουν ως στόχο να αλλοιώσουν τον χαρακτήρα και το καθεστώς της Ιερουσαλήμ, δεν έχουν νομική εγκυρότητα, αποτελούν κατάφωρη παραβίαση της Συνθήκης της Γενεύης για την «Προστασία των Πολιτών σε Καιρό Πολέμου» και συνιστούν σοβαρό εμπόδιο στην επίτευξη εκτενούς, δίκαιης και διαρκούς ειρήνης στην Μέση Ανατολή» (17).

Επιπρόσθετα, η αναγνώριση της Δυτικής Ιερουσαλήμ σε πρωτεύουσα του Ισραήλ το 1949, έρχεται σε αντίθεση με το ψήφισμα 181 της Γενικής Συνέλευσης των ΗΕ το οποίο δηλώνει ότι «η πόλη της Ιερουσαλήμ αποτελεί corpus separatum και θα τεθεί υπό ένα ιδιαίτερο διεθνές καθεστώς, διοικούμενη από τα Ηνωμένα Έθνη»(18). Αυτή η απόφαση καθορίστηκε εκ νέου με το ψήφισμα 303 του 1949 της Γενικής Συνέλευσης των ΗΕ(19). Παρόλα τα ψηφίσματα, ο εξ-ιουδαϊσμός της Ιερουσαλήμ και η καταδυνάστευση των Παλαιστινίων που παραμένουν εκεί, συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας.

Η Ιερουσαλήμ στην Ειρηνευτική Διαδικασία της Ανάπολις

Το ζήτημα της Ανατολικής Ιερουσαλήμ ήταν αρκετά επίμαχο για να αναφερθεί στην Συμφωνία του Όσλο (1993) και παρέμεινε προς συζήτηση σε κάποιο μεταγενέστερο στάδιο. Έκτοτε, ξέσπασε η Δεύτερη Ιντιφάντα (2000-2007), συνεχίζεται η επέκταση των εποικισμών στην Ανατολική Ιερουσαλήμ και η κατασκευή του Τείχους, το οποίο απομονώνει και χωρίζει τις παλαιστινιακές κοινότητες, ενώ ενσωματώνει τους παράνομους ισραηλινούς εποικισμούς στην Δυτική Ιερουσαλήμ(20).

Στις τρέχουσες συνομιλίες το ζήτημα της Ιερουσαλήμ παραμένει τουλάχιστον επίμαχο. Αν και ποτέ δεν θα μάθουμε τι ειπώθηκε πίσω από τις κλειστές πόρτες, οι διαπραγματευτές και των δύο πλευρών παραδέχτηκαν δημοσίως ότι το τελικό καθεστώς της Ιερής Πόλης δεν έχει τεθεί ακόμα υπό συζήτηση στην Ειρηνευτική Διαδικασία της Ανάπολις. Η φήμη ότι η Ισραηλινή Υπουργός Εξωτερικών διεξήγαγε συνομιλίες που αφορούν στην διχοτόμηση της Ιερουσαλήμ, λέγεται ότι ήταν ένας από τους λόγους που το κόμμα της απέτυχε να προχωρήσει σε συμμαχία τον Οκτώβριο του 2008, με αποτέλεσμα να παγώσει η ειρηνευτική διαδικασία λόγω επικείμενων εκλογών στο Ισραήλ.

Επόμενο: Ισραηλινοί εποικισμοί

Σημειώσεις

1. Ir Amim 2005, ” The Absentee Property Law in East Jerusalem: Recent Developments and their Significance”.

2. PASSIA, ”Special Bulletin – Jerusalem”, p3, 2002.

3. United Nations General Assembly Resolution 2253, art. 2, ”Measures taken by Israel to change the status of Jerusalem” July 1967.

4. PASSIA, ”Special Bulletin – Jerusalem”, p3, 2002

5. B’tselem, ”East Jerusalem – Statistics on land expropriation in East Jerusalem”, http://www.btselem.org/english/Jerusalem/Land_Expropriation_Statistics.asp.

6. Shabaneh, Luay ”Palestine - Israel Journal of Politics, Economics & Culture” 2007, Vol. 14 Issue 4, p103.

7. United Nations, “Committee On the Exercise of the Inalienable Rights of the Palestinian People”, The Status of Jerusalem, p22-23, 1997.

8. ibid.

9. United Nations, ”Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of War. Article 53.” Geneva, 12 August ,1949. To read the full document, see http://www.icrc.org .

10. Margalit, Meir; ”No Place like Home – House Demolitions in East Jerusalem”, p18, 2008.

11. ibid.

12. Palestinian Ministry of State for Jerusalem Affairs 2005, Out of Gaza, Into Jerusalem: Israel’s Threat to the Two-State Solu­tion, August 2005.

13. PASSIA 2008, PASSIA Diary, p379 (chapter 14.2), 2008.

14. Ir Amim 2007, ”The Civic Status of the Palestinian residents of East-Jerusalem”.

15. Jerusalem Center for Social and Economic Rights, Legal Status of the Conflict, 2002. See the full article on; http://www.jcser.org/english/legalstatus.html.

16. United Nations Security Council Resolution 252, art. 2, May 1968. To read the full article, a pdf-version is available at; http://www.un.org/documents/sc/res/1968/scres68.htm.

17. Ir Amim 2007, ”The Civic Status of the Palestinian residents of East-Jerusalem”

18. United Nations General Assembly Resolutions 181, Part III, A – The City of Jerusalem, November 1947.

19. United Nations General Assembly Resolutions 303, part I, December 1949.

20. Al-Haq (West Bank affiliate of the International Commission of Jurists, Geneva) 2005, ”East Jerusalem Remains Occupied Territory Under International Law”, June 2005.

21. UNDP, “Poverty in the occupied Palestinian territory - 2007”, Development Times, issue No. 1, July 2007.

22. Haaretz, (Nadav Shragai) “Jerusalem’s Palestinian and Jewish populations have equal fertility rates”, 2007. http://www.haaretz.com/hasen/spages/795793.html.