Η οικονομία της Παλαιστίνης

Η φτώχεια στην Παλαιστίνη

Η οικονομία της Παλαιστίνης καταστράφηκε με τον πόλεμο του 1967 και την κατοχή που ακολούθησε, που είχε ως αποτέλεσμα όχι μόνο την άμεση καταστροφή και διατάραξη της οικονομίας, αλλά και τα τρέχοντα εμπόδια που συνοδεύουν την στρατιωτική κατοχή. Ίσως το χειρότερο πλήγμα είναι η αποκοπή της Ιερουσαλήμ από την Δυτική Όχθη, ουσιαστικό κόμβο της οικονομίας -η καρδιά- των περιφερειακών χωριών της Ραμάλα, Ναμπλούς, Χεβρώνα και Βηθλεέμ.

Η οικονομία κλονίστηκε περισσότερο κατά της διάρκεια της πρώτης Ιντιφάντα και ξανά κατά την διάρκεια της δεύτερης με τον αποκλεισμό της παλαιστινιακής εργατικής δύναμης από την ισραηλινή οικονομία. Μέσα σε μια νύχτα, χιλιάδες θέσεις εργασίας και χιλιάδες εισοδήματα νοικοκυριών χάθηκαν. Μέσα σε μια νύχτα η θηριωδία των ισραηλινών και των παλαιστινιακών κρατικών υπηρεσιών, διαχωρίστηκαν με ένα αόρατο τείχος. Μέρα με την μέρα, η αντίθεση μεταξύ της οικονομίας του Ισραήλ και της Παλαιστίνης, γίνεται πιο έντονη.

Το 2006, ως αποτέλεσμα της θριαμβευτικής εκλογικής νίκης της Χαμάς, το Ισραήλ άρχισε να παρακρατεί την αξία των πρόσθετων φόρων που απέδιδε στην Παλαιστινιακή Αρχή, κόστος που υπολογίζεται σε 60 εκατ. δολάρια ανά μήνα. Η επιπλέον παρακράτηση της διεθνούς βοήθειας προς την ΠΑ από τις δωρήτριες κυβερνήσεις, οδήγησαν στον διπλασιασμό του αριθμού των Παλαιστινίων που ζουν σε «απόλυτη φτώχεια» (λιγότερο από 0,50 $/μέρα) από 500.000 περίπου σε 1.000.000 (2).

Ήταν η πρώτη φορά που μια περιοχή, ήδη υπό στρατιωτική κατοχή, τέθηκε υπό καθεστώς διεθνών κυρώσεων. Και όσο ο κόσμος παρέμενε θεατής, η Παλαιστίνη γλιστρούσε όλο και περισσότερο σε ανθρωπιστική κρίση. Το Ισραήλ και η διεθνής κοινότητα ισχυρίστηκαν ότι έπραξαν με αυτό τον τρόπο για να αποδυναμώσουν το θρησκευτικό κίνημα της Χαμάς και την δημοτικότητα του έξω από την Παλαιστίνη. Ακόμα όμως και αν αυτή ήταν η πρόθεσή τους, υπήρξαν άγριοι και ανεύθυνοι υπολογισμοί από την πλευρά των εμπλεκομένων.

Η Χαμάς δεν βασίστηκε ποτέ στους φόρους του Ισραήλ ή στην διεθνή ευρωπαϊκή και αμερικανική βοήθεια, και έτσι μπόρεσε να συνεχίσει να πληρώνει για προσωπικό ασφαλείας και να παρέχει κοινωνικές υπηρεσίες στον λαό, από χρήματα που συγκεντρώνονταν στα τζαμιά ή έρχονταν λαθραία από τις γειτονικές χώρες που δεν συμμερίζονται τα «Δυτικά συμφέροντα».

Εν τω μεταξύ, ο μεγαλύτερος εργοδότης της Παλαιστίνης, η Παλαιστινιακή Αρχή, έβλεπε τα κονδύλια της να λιγοστεύουν και οι εργαζόμενοι να μένουν απλήρωτοι. Όσοι είχαν ενταχθεί στην Χαμάς δεν βίωναν κάτι αντίστοιχο και η δημοτικότητά της μεγάλωνε, μαζί με την εντύπωση ότι είχε καταφέρει να αντισταθεί στους εισβολείς με τις δικές της δυνάμεις. Αν το αρχικό σχέδιο ήταν η επιλεκτική αποδυνάμωση της Χαμάς και όχι η συλλογική τιμωρία των Παλαιστινίων, τότε απέτυχε.

Το σχέδιο Β, δηλαδή η βίαιη απομάκρυνση της Χαμάς, είτε λόγω σχεδιασμού είτε λόγω λάθους, απέτυχε κι αυτό. Το καλοκαίρι του 2007, οι δύο βασικοί πολιτικοί αντίπαλοι στην Παλαιστίνη συγκρούστηκαν για την εξουσία, με αποτέλεσμα τον γεωγραφικό και πολιτικό διαχωρισμό της Παλαιστίνης, με την Χαμάς να ελέγχει την Λωρίδα της Γάζας και την Φατάχ την Δυτική Όχθη.

Το Ισραήλ, πιθανόν γιατί υπέθετε ότι είχε απομονώσει την Χαμάς, επέλεξε να πολιορκήσει την 360 χμ έκταση, στην οποία διέμεναν πάνω από 1.500.000 άνθρωποι. Για ακόμα μια φορά φαίνεται ότι υπολόγισαν λάθος τον τρόπο και την μέθοδο για να υπονομεύσουν πραγματικά την Χαμάς. Καθώς οι κάτοικοι της Γάζας υπέφεραν, χωρίς να έχουν πρόσβαση σε βασικές ιατρικές προμήθειες, φαγητό ή καύσιμα, η Χαμάς δεν ήταν αυτή που πλήρωνε το πολιτικό τίμημα.

Οτιδήποτε είχε επιβάλλει, ισχυροποιήθηκε ακόμα περισσότερο καθώς κέρδιζε την συμπάθεια της περιοχής και είχε πρόσβαση σε παράνομο εμπόριο μέσω υπόγειων στοών. Για άλλη μια φορά φάνηκε ότι αντιστεκόταν στους εισβολείς με δύναμη.

Μέσα από αυτήν την σύντομη ιστορική αναδρομή, μπορεί να ειπωθεί με ακρίβεια ότι η οικονομία της Παλαιστίνης ακολουθεί μια καθοδική σπειροειδή πορεία αν όχι μια ελεύθερη πτώση από έναν απότομο γκρεμό. Παρά την πεποίθηση όλων των πλευρών ότι η οικονομική ανάπτυξη και ευημερία είναι προϋποθέσεις για μια πραγματική και διαρκή ειρήνη, αυτή είναι η πραγματικότητα. Ο έξω κόσμος ειδικά, κλίνει προς την ιδέα ότι η γεφύρωση του οικονομικού χάσματος ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη, θα ελαττώσει το ριζοσπαστισμό και την οργή που κάνουν απίθανη την εξεύρεση μιας ειρηνικής λύσης. Παρά την πεποίθηση αυτή και τις ανεπαρκείς προσπάθειες, η οικονομική ανάπτυξη της Παλαιστίνης έχει αποτύχει παταγωδώς και η πτωτική πτώση συνεχίζεται παράλληλα με την αυξανόμενη πολιτική υποστήριξη της Χαμάς.

Δεδομένα

** Πάνω από τους μισούς Παλαιστίνιους ζουν σε καθεστώς φτώχειας: 45.7% στην Δυτική όχθη και 79.4% στην Λωρίδα της Γάζας⁽¹⁾

** Με την αναστολή της βοήθειας προς της Παλαιστίνη το 2006, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε «απόλυτη φτώχεια» (που ορίζεται για όσους ζουν με λιγότερο από 0.5 $ ημερησίως) σχεδόν διπλασιάστηκε σε 1 εκατομμύριο. ⁽²⁾

** Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της Παλαιστίνης μειώθηκε κατά 2.1% το πρώτο τετράμηνο του 2008 σε σχέση με το τέταρτο τετράμηνο του 2007, εκτιμώντας ότι το ΑΕΠ του 2008 θα είναι κατά 70% λιγότερο από το αντίστοιχο του 1999. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ εκτιμείται ότι θα μειωθεί κατά 7.4% το 2008 ⁽³⁾

** Η ανεργία, όπως ορίζεται από τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας, για το πρώτο τετράμηνο του 2008, έχει αυξηθεί από 22.6 % σε 25.8% συνολικά στην Παλαιστίνη. Η ανεργία στην Δυτική Όχθη στην πραγματικότητα έχει μειωθεί (19%-16.3%), εν αντιθέσει με την Λωρίδα της Γάζας όπου έχει αυξηθεί σημαντικά λόγω της ισραηλινής κατοχής (29.8%-45.5%) ⁽⁴⁾

Η διασφάλιση της τροφής

Μια πρόσφατη έρευνα του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος, ανέφερε αύξηση της ανασφάλειας για την εξασφάλιση τροφής ανάμεσα στους Παλαιστίνιους, επισημαίνοντας ότι το 2006-2007 παρατηρήθηκε μείωση της ποσότητας των τροφίμων κατά 75% και της ποιότητας αυτών κατά 89% (6)

Η ανασφάλεια τροφής έχει επιπλέον επεκταθεί λόγω της αύξησης των τιμών εξαιτίας δυσμενών περιβαλλοντικών συνθηκών, όπως παρατεταμένη παγωνιά, ξηρασία, άνεμοι. Η συνεχιζόμενη αύξηση των τιμών το 2008 είχε ως αποτέλεσμα η μέση τιμή των τροφίμων να διαμορφωθεί σε επίπεδα κατά 20% και 23% υψηλότερα από το 2007, στην Δυτική Όχθη και την Λωρίδα της Γάζας αντίστοιχα (7)

Η πλειοψηφία των κατοίκων της Γάζας δεν έχουν πλέον την δυνατότητα απόκτησης βασικών ειδών διατροφής και πάνω από το 80% των οικογενειών βασίζονται στην ανθρωπιστική βοήθεια για την επιβίωσή τους. Σε λιγότερο από 10 χρόνια, ο αριθμός των οικογενειών που εξαρτώνται από την επισιτιστική βοήθεια του Οργανισμού Ανακούφισης των Ηνωμένων Εθνών (UNRWA), έχει δεκαπλασιαστεί (8)

Ο Filippo Grandi, Αναπληρωτής Γενικός Επιθεωρητής του UNRWA, μετά την επίσκεψή του στην Λωρίδα της Γάζας στις 9 Αυγούστου 2007, δήλωσε: «Η Γάζα κινδυνεύει να γίνει ουσιαστικά μια κοινότητα αποκλεισμένη και απομονωμένη, 100% εξαρτώμενη από την ανθρωπιστική βοήθεια, μέσα σε λίγους μήνες ή και εβδομάδες ακόμα, αν συνεχιστεί το παρόν καθεστώς» (9)

Εμπόδια στην ανάπτυξη

Το Γραφείο των Ηνωμένων Εθνών για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων (OCHA) αναφέρει τους περιορισμούς στην κυκλοφορία που θέτει το Ισραήλ σαν «την πρωταρχική αιτία της φτώχειας και της ανθρωπιστικής κρίσης στην Δυτική Όχθη και στην Λωρίδα της Γάζας» (10).

Στις 18 Νοέμβρη 2008, η κυβέρνηση του Ισραήλ και η Παλαιστινιακή Αρχή, υπέγραψαν την Συμφωνία Κυκλοφορίας και Πρόσβασης (ΑΜΑ) με την διαμεσολάβηση της Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Κοντολίζα Ράις. Η συμφωνία αυτή σχεδιάστηκε για να διευκολύνει την κυκλοφορία ανθρώπων και αγαθών μέσα στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη (ΟΡΤ) και να ανοίξει το πέρασμα της Ράφα, στα σύνορα της Αιγύπτου με την Γάζα με σκοπό «να προάγει την ειρηνική οικονομική ανάπτυξη» και να βελτιώσει την ανθρωπιστική κατάσταση της Γάζας (11).

Βάσει της συμφωνίας, η Ισραηλινή κυβέρνηση ξεκαθάρισε πως κανένα πέρασμα δεν θα κλείσει λόγω περιστατικών ασφάλειας, που δεν συνδέονται με το πέρασμα αυτό καθαυτό. Παρόλα αυτά, από τον Ιούνη του 2006 μέχρι τον Μάρτη του 2007, το πέρασμα της Ράφα έμεινε ανοιχτό μόνο το 16% των προγραμματισμένων ωρών λειτουργίας. Κάθε μέρα που το πέρασμα παρέμενε κλειστό, οι Παλαιστίνιοι της Γάζας έχαναν κατά προσέγγιση 500.000 $ εξαγώγιμη αξία (Η πλειοψηφία των εξαγωγών από την Γάζα αφορά κυρίως διατροφικά είδη, όπως ψάρια και φρούτα) (12).

Παρόμοια είναι η κατάσταση και στη Δυτική Όχθη, μιας και η κατοχή όπως εκδηλώνεται με τα σημεία ελέγχου, τις απαγορεύσεις και το τείχος, ευθύνεται σύμφωνα με τη Διεθνή Τράπεζα για την στασιμότητα της οικονομικής ανάπτυξης (13).

Η Λωρίδα της Γάζας

Οικονομικά, η Λωρίδα της Γάζας δεν μπορεί να περιγραφεί σαν κάτι λιγότερο από έναν τραυματία με πολλαπλά κατάγματα, μετά από τόσα χρόνια απομόνωσης και με αποκορύφωμα τον τελευταίο αποκλεισμό, που την καταδίκασε σε πείνα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα όχι μόνο την αύξηση του οικονομικού χάσματος ανάμεσα στους Ισραηλινούς και τους Παλαιστίνιους που ζουν στη Λωρίδα της Γάζας, αλλά μεγάλωσε και το οικονομικό χάσμα ανάμεσα στους Παλαιστίνιους που διαμένουν στην Γάζα και σε αυτούς της Δυτικής Όχθης.

Το 2007, η Παλαιστινιακή Στατιστική Υπηρεσία (PCBS), υπολόγισε το συνολικό κόστος διατροφής στην Λωρίδα της Γάζας στο 41.4% (14), ποσοστό που εκτιμάται πως αυξήθηκε το 2008, καθώς ο ισραηλινός αποκλεισμός εμποδίζει τα φορτία με είδη διατροφής και καύσιμα να περάσουν, αυξάνοντας επικίνδυνα τις τιμές στα διαθέσιμα είδη.

Το 36% των κατοίκων της Γάζας εξαρτώνται αποκλειστικά, ενώ το 50% μερικώς από την διεθνή βοήθεια (15) . Παρόλο που αυτή η βοήθεια είναι συχνά το μοναδικό πράγμα που διατηρεί στην ζωή πολλούς από τους κατοίκους της Γάζας, εξασφαλίζει και ότι η οικονομία της θα συνεχίζει μακροπρόθεσμα να εξαρτάται από την διεθνή κοινότητα και η Γάζα θα είναι μόνιμα υποανάπτυκτη, λόγω της έλλειψης αναπτυξιακών επενδύσεων.

Το δεύτερο τετράμηνο του 2008, δεν καταγράφηκε καμία νέα επιχείρηση στην Λωρίδα της Γάζας (16). Αυτός είναι ο αρχικός ποσοτικός δείκτης αναπτυξιακών ή ξένων επενδύσεων στην οικονομία, ο οποίος δεν σχετίζεται με την διεθνή βοήθεια. Το γεγονός ότι δεν υπήρξε απολύτως καμία καινούρια εγγραφή, υπογραμμίζει τα καταστροφικά αποτελέσματα του αποκλεισμού.

Επιπρόσθετα, τον Αύγουστο του 2008, σύμφωνα με το OCHA, το 98% των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στην Γάζα σταμάτησαν (17). Χωρίς καύσιμα για να λειτουργήσουν τα εργοστάσια και χωρίς τα μέσα για να διακινούν τα αγαθά στις αγορές, η οικονομία της Γάζας επέστρεψε στη Λίθινη Εποχή.

Το τέταρτο τετράμηνο του 2007, ο δείκτης ανεργίας έφτασε στο 29% με μια διαφορά ανάμεσα στους δείκτες απασχόλησης των αντρών (28.2%) και των γυναικών (39.3%) (18). Με την εισβολή, ο δείκτης ανεργίας στην Γάζα υπολογίζεται ότι έφτασε το 50% (4).

Η Δυτική Όχθη

Παρά τους διάφορους μηχανισμούς και τις απαγορεύσεις της κατοχής, η οικονομία της Δυτικής Όχθης είναι μακράν καλύτερη από αυτήν της υπό ισραηλινό αποκλεισμό Γάζας. Ένας σημαντικός λόγος γι’ αυτό είναι η μεγάλη εισροή χρημάτων στα ταμεία της Παλαιστινιακής Αρχής (ΠΑ) από την διεθνή κοινότητα, που χρησιμοποιούνται για την μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων. Η Χαμάς, έπειτα από την εκλογική τους νίκη το 2006, αρνήθηκε αυτήν την χρηματοδότηση.

Το 2007, η Παλαιστινιακή Στατιστική Υπηρεσία (PCBS), υπολόγισε το συνολικό κόστος διατροφής στην Δυτική Όχθη στο 36.8% (19), γεγονός που σημαίνει πως οι Παλαιστίνιοι που διαμένουν στην Δυτική Όχθη, εν αντιθέσει με αυτούς στη Λωρίδα της Γάζας, ξοδεύουν λιγότερο μέρος του εισοδήματός τους για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών τους.

Το 47% των Παλαιστινίων της Δυτικής Όχθης ζουν σε καθεστώς «απόλυτης φτώχειας», σύμφωνα με το ΜΑS. Το ποσοστό είναι λίγο πιο υψηλό από αυτό που δίνει το κουαρτέτο της Μέσης Ανατολής (45.7%), καθώς στο τελευταίο εξαιρούνται τα εμβάσματα του εξωτερικού (20). Ο αριθμός, αν και είναι συγκλονιστικός, είναι σχεδόν κατά 30% μικρότερος από τον αντίστοιχο στην Λωρίδα της Γάζας.

Στο δεύτερο τρίμηνο του 2008, υπήρξε μια συνολική μείωση της τάξης του 5% σε νέες επιχειρήσεις στην Παλαιστίνη. Παρόλα αυτά, το σύνολο των 247 Παλαιστινιακών εγγεγραμμένων επιχειρήσεων αυτής της περιόδου, εδρεύουν στην Δυτική Όχθη (21).

Το τέταρτο τρίμηνο του 2007, ο δείκτης ανεργίας διαμορφώθηκε στο 19% με μια διαφορά στους δείκτες απασχόλησης αντρών (19.9%) και γυναικών (15%) (22). Το πρώτο τρίμηνο του 2008, ο δείκτης ανεργίας στην Δυτική Όχθη στην πραγματικότητα μειώθηκε στο 16%. Αυτό αποτελεί και μια έντονη διαφοροποίηση με τον δείκτη απασχόλησης στην Λωρίδα της Γάζας, όπου πάνω από το μισό του εργατικού δυναμικού της αδυνατεί να βρει δουλειά.

Επόμενο: Τα παιδιά στην Παλαιστίνη

Σημειώσεις:

1. Crisis Action (2008). ‘Middle East Quartet; A Progress Report’. These statistics are based on household income and excludes food aid and remittances.

2. UNRWA (2006). ‘Prolonged Crisis in the Occupied Palestinian Territory: Recent Socio-economic impacts, Jerusalem: UNRWA.

3. Palestinian Monetary Authority, Palestinian Central Bureau of Statistics, Palestinian Economic Policy Research Institute. Au­gust 2008. Palestine Economic and Social Monitor. Volume 13. p1.

4. ibid.

5. ibid.

6. World Food Program (2008). ‘Food Security and Market Monitoring Report’.

7. OCHA (2008). ‘The Humanitarian Monitor, August 2008’, No 28.

8. Amnesty International UK, Care UK, Christian Aid, CAFOD, Medecins de Monde UK, Oxfam, Save the Children UK and Trocaire (2008). ‘The Gaza Strip; a humanitarian implosion’.

9. UNRWA (2007). Press statement by Filippo Grandi Deputy Commissioner General UNRWA Gaza City 09/08/07.

10. UN General Assembly (2006). ‘Report of the Special Committee to Investigate Israeli Practices Affecting the Human Rights of the Palestinian People and Other Arabs of the Occupied Territories’.

11. OCHA (2007). ‘Agreement on Movement and Access Report’ (online). Available at www.ochaopt.org.

12. ibid.

13. World Bank (2007): ‘Investing in Palestinian Economic Reform and Development’, report for the Pledging Conference, Paris. Available Online at: http://siteresources.worldbank.org/INTWESTBANKGAZA/Resources/294264-1166525851073/Pariscon­ferencepaperDec17.pdf p.6f

14. PCBS, 2007. Poverty and Living Conditions in Palestinian Territory - Press Release. p.3.

15. Palestinian Monetary Authority, Palestinian Central Bureau of Statistics, Palestinian Economic Policy Research Institute. Au­gust 2008. Palestine Economic and Social Monitor. Volume 13. p1.

16. ibid.

17. OCHA (2008). ‘The Humanitarian Monitor, August 2008’, No 28. Available at www.ochaopt.org.

18. Palestinian Monetary Authority, Palestinian Central Bureau of Statistics, Palestinian Economic Policy Research Institute. Au­gust 2008. Palestine Economic and Social Monitor. Volume 13. p1.

19. PCBS, 2007. Poverty and Living Conditions in Palestinian Territory - Press Release. p.3.

20. Palestinian Monetary Authority, Palestinian Central Bureau of Statistics, Palestinian Economic Policy Research Institute. Au­gust 2008. Palestine Economic and Social Monitor. Volume 13. p1.

21. ibid.

22. ibid.