Της Ελευθερίας Καραγιώργη, πηγή: Κέντρο Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών
Το κύμα των περιφερειακών αναταραχών έφτασε στην Συρία στα μέσα Μαρτίου, με τους οργανωτές της αντιπολίτευσης και τους διαδηλωτές να διαμαρτύρονται καθημερινά. Το καθεστώς της Συρίας απάντησε αμέσως χρησιμοποιώντας δυσανάλογη βία με σκοπό να καταπνίξει τις διαμαρτυρίες και να τονίσει τις συνέπειες της όποιας εναντίωσης. Ωστόσο, η εσωτερική δομή της Συρίας έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω του ρόλου που παίζει η χώρα στην περιοχή.
Οι μαζικές διαδηλώσεις στην Συρία ξεκίνησαν στην βόρεια πόλη Νταράα στις 18 Μαρτίου, όπου ο στρατός με την βία κατέστειλε χιλιάδες ανθρώπους που βγήκαν στους δρόμους να διαμαρτυρηθούν. Περίπου εκατό πολίτες σκοτώθηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας. Ο δείχτης των νεκρών συνεχίζει να αυξάνεται. Η σύλληψη αρκετών εφήβων που έφτιαχναν αντικυβερνητικά γκράφιτι στους τοίχους ήταν και η σπίθα που προκάλεσε τους διαφωνούντες. Οι εκκλήσεις για την απελευθέρωση των φοιτητών ακολουθήθηκαν από τις εκκλήσεις για πολιτική ελευθερία και οι διαδηλωτές φώναζαν «θέλουμε αξιοπρέπεια και ελευθερία» ενώ είπαν «όχι στον νόμο έκτακτης ανάγκης». Η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μια κληρονομιά που έρχεται από το πραξικόπημα του 1963, όταν το Μπαάθ ήρθε στην εξουσία. Οι συριακές αρχές χρησιμοποιούν αυτόν τον νόμο για να εξορίζουν τους διαδηλωτές, να δικαιολογούν τις αυθαίρετες συλλήψεις, να κλείνουν τα δικαστήρια και να περάσουν τον έλεγχο στις μυστικές υπηρεσίες της αστυνομίας.
Όμως, τα αίτια των αναταραχών είναι πιο βαθιά. Η Νταράα υπέφερε πολύ από την ξηρασία που επίσης είχε χτυπήσει την ανατολική Συρία. Επιπλέον, σύμφωνα με δημοσίευμα της Jerusalem post, «η πόλη αποτελεί το σπίτι για χιλιάδες ανθρώπους από την ανατολική Συρία που μετακινήθηκαν παρά την θέληση τους. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους λόγω της κρίσης νερού τα τελευταία έξι χρόνια». Αυτή η άνευ προηγουμένου κρίση νερού, σε συνδυασμό με τις φτωχές αγροτικές υποδομές της Συρίας, οδήγησε στον αποπροσανατολισμό του βιοτικού επιπέδου στην Νταράα και στην Συρία γενικά. Ακόμα, ο πληθυσμός στην Νταράα είναι στην πλειοψηφία του σουνίτες μουσουλμάνοι, παραμελημένοι από το καθεστώς του Alawite Assad. Είναι επίσης μια περιοχή με φυλές που παραδοσιακά έχουν αντισταθεί στην κεντρική εξουσία και κάποιοι αποδίδουν την σοβαρότητα των διαδηλώσεων στην σημασία της ταυτότητας των φυλών.
Μετά την Νταράα, διαδηλώσεις ακολούθησαν στην Δαμασκό, Λαττάκεια, Χόμς, Χάμα και Καμίσλι. Αν και υπάρχουν κάποιες πρώτες ενδείξεις για την εμπλοκή των Αδελφών Μουσουλμάνων στις διαδηλώσεις, η κύρια αντιπολιτευτική ομάδα δεν έχει δώσει την πλήρη στήριξη της. Η Αδελφότητα θυμάται έντονα την σφαγή στην Χάμα το 1982, όταν ο συριακός στρατός διέλυσε βίαια τις προσπάθειες εναντίωσης. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι κοιτούν τώρα στην Δύση για διαβεβαιώσεις υποστήριξης, αν και μια τέτοια προοπτική δείχνει αδύνατη. Μετά από εβδομάδες βίαιων διαδηλώσεων, το κοινοβούλιο της Συρίας παραιτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2011. Ωστόσο αυτή η κίνηση δεν ικανοποίησε τα αιτήματα των διαδηλωτών, μιας και η αλλαγή ήταν μικρή για να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων στην κυβέρνηση της Συρίας, όπου η εξουσία βρίσκεται δυσανάλογα στα χέρια του Bashar Al- Assad, της οικογένειας του και στο σύστημα ασφάλειας.
Παρόλα αυτά, ενώ απευθυνόταν στο κοινοβούλιο της Συρίας στις 30 Μαρτίου, ο Bashar Al-Assad αναμενόταν πως θα ανακοινώσει μεταρρυθμίσεις και την άρση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Αντί αυτού, ο Πρόεδρος απλά τόνισε πως η ασφάλεια και η σταθερότητα είναι οι προτεραιότητες του. Κατηγόρησε επίσης τις ξένες δυνάμεις ότι προσπαθούν να οδηγήσουν συγκεκριμένες διαμάχες στην Συρία. Ωστόσο, αν και ο Bashar Al-Assad υποστηρίζει ότι προωθεί τις μεταρρυθμίσεις από το 2005, κάποιοι λένε πως είναι ανίκανος να εφαρμόσει πραγματικές αλλαγές. Στην πραγματικότητα το καθεστώς του Assad δεν έχει καμία πρόθεση να κάνει οποιαδήποτε παραχώρηση προς την αντιπολίτευση, εκτός και αν αναγκαστεί.
Ωστόσο, πέρα από τα εσωτερικά ζητήματα για την επιβίωση του καθεστώτος και τον ρόλο των Ισλαμιστών στην πολιτική, οι αναταραχές στην Συρία δημιουργούν περιφερειακές και παγκόσμιες σπαζοκεφαλιές. Αυτό που διακυβεύεται στην Συρία δεν είναι μόνο εσωτερικό θέμα, απεναντίας είναι περισσότερο γεωπολιτικό σε περιφερειακή κλίμακα. Η Συρία είναι ο σύνδεσμος του άξονα Τεχεράνη-Δαμασκός-Χεζμπολάχ όπου πολλοί ηγέτες της περιοχής τον θεωρούν ως σήμα κατατεθέν της αντίστασης ενάντια στην ισραηλινή και αμερικανική ηγεμονία. Αυτό κάνει και την χώρα να είναι σημαντική τόσο σε περιφερειακό όσο και διεθνές επίπεδο.
Ο άξονας Ιράν-Συρία-Χεζμπολάχ
Ενώ οι σχέσεις της Συρίας με το Ιράν έχουν δυναμώσει, ορισμένοι που διαμορφώνουν πολιτικές έχουν καλέσει τις ΗΠΑ να χτυπήσουν την Συρία και να την απομακρύνουν από το Ιράν. Η κυβέρνηση Ομπάμα έχει προσπαθήσει να πλησιάσει διπλωματικά την χώρα προκειμένου να την ενθαρρύνει να αναθεωρήσει την «απορριπτική» συμπεριφορά της. Οι ΗΠΑ για καιρό υπήρξαν επικριτικές για την στήριξη της Συρίας σε αντι-ισραηλινές στρατιωτικές ομάδες και για την ανάμειξη της στον Λίβανο και αποκατέστησαν πλήρως τις διπλωματικές τους σχέσεις με την Συρία μόλις πρόσφατα, στέλνοντας πρέσβη στην Δαμασκό, μετά από έξι χρόνια διπλωματικής απομόνωσης. Ωστόσο, ορισμένοι υποστηρίζουν πως τα θεμέλια των σχέσεων Συρίας-Ιράν, όπου περιλαμβάνονται η στήριξη στην Χεζμπολάχ και η αναμέτρηση με το Ισραήλ, βασίζονται σε γεωπολιτικά κριτήρια και είναι δύσκολο να διαχωριστεί η μία από την άλλη.
Μέχρι τον αποκλεισμό της το 2005, η Συρία λειτουργούσε ως μια de facto δύναμη στον Λίβανο και κατάφερε να δυναμώσει την Χεζμπολάχ και να γίνει το ενδιάμεσο σημείο για την μεταφορά ιρανικών προμηθειών στην λιβανέζικη οργάνωση. Η χώρα επίσης λειτουργούσε ως το ασφαλές καταφύγιο για τους αξιωματούχους, το προσωπικό και τις οργανώσεις τόσο της Χεζμπολάχ όσο και των παλαιστινιακών παραστρατιωτικών ομάδων, όπως η Χαμάς, η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ και το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης.
Επιπλέον, η Ισλαμική Δημοκρατία και η Συρία μοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για ανάμειξη στο Ιράκ. Από το 2003 και τον ιρακινό πόλεμο, ο ρόλος του Ιράν στο Ιράκ, όπως και της Συρίας έχει αποτελέσει αντικείμενο εκατοντάδων αναφορών, αρκετές από τις οποίες υπαινίσσονται ότι η Τεχεράνη έχει βαθιά ανάμειξη στον εξοπλισμό και την βοήθεια ομάδων Σιιτών. Οι αναφορές εικάζουν πως υπάρχουν πολλές διασυνδέσεις ανάμεσα στο Ιράν και τις παραστρατιωτικές ομάδες, ειδικά με τον στρατό Mahdi και την Ταξιαρχία Badr, λέγοντας πως εξοπλίζονται με όπλα από Ιρανούς πράκτορες. Επιπλέον, υπήρχαν αναφορές πως στον ιρακινό πόλεμο σε πολλούς από τους ανώτατους αξιωματούχους του καθεστώτος του Σαντάμ, προσφέρθηκε καταφύγιο στην Συρία.
Η Συρία βρίσκεται στο κέντρο ενός πυκνού δικτύου στις μεσανατολικές σχέσεις και η κρίση της μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στην περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων. Τώρα που η Συρία αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα, ο άξονας Τεχεράνη-Δαμασκός-Χεζμπολάχ δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος. Αν το καθεστώς της Συρίας αποδυναμωθεί λόγω της λαϊκής δυσαρέσκειας, η επιρροή του Ιράν στα αραβικά ζητήματα πιθανά να μειωθεί – τόσο στο Λίβανο όσο και στην Παλαιστίνη. Όπως παρατήρησε και ο Antoine Basbous, ο επικεφαλής του Παρατηρητηρίου των Αραβικών Χωρών στο Παρίσι «το Ιράν είναι πολύ μπλεγμένο με το καθεστώς και θα το υπερασπιστεί με κάθε πιθανό τρόπο».
Κίνδυνοι και ευκαιρίες
Ο Λίβανος δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από τις αναταραχές της Συρίας που μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη σεχταριστική διάσπαση της λιβανέζικης κοινωνίας. Για την ώρα, το φάντασμα του εμφύλιου πολέμου εμφανίζεται ξανά στον Λίβανο και οι ντόπιοι εχθροί της Χεζμπολάχ επιδιώκουν να επωφεληθούν από αυτήν αιρετική διαμάχη. Αυτός ίσως να εξηγεί τον έντονο λόγο του πρώην πρωθυπουργού Saad Hariri που επιβεβαίωσε πως τα όπλα της Χεζμπολάχ δεν είναι τόσο μεγάλη απειλή για το Ισραήλ όσο για την ελευθερία και κυριαρχία του Λιβάνου – στα χέρια του Ιράν. Στην πραγματικότητα, οι σουνίτες μουσουλμάνοι προσπάθησαν να συσπειρώσουν τους υποστηρικτές τους ενάντια στην νέα λιβανέζικη κυβέρνηση. Ο σχηματισμός της τελευταίας έχει ανατεθεί στον διάδοχο του Saad και υποστηρικτή της Χεζμπολάχ Najib Mikati. Αναλυτές ισχυρίζονται πως η λύση στο τρέχον πολιτικό κενό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μετέπειτα πράξεις της Συρίας, μιας και το καθεστώς ίσως είναι πολύ απασχολημένο από τα εσωτερικά προβλήματα για να επικεντρωθεί στους γείτονές του.
Ο κίνδυνος ενός αποσταθεροποιημένου Λιβάνου μπορεί να εξυπηρετήσει ως ενωτικός παράγοντας για τις διαφορετικές ομάδες της χώρας. Η Συρία έχει χαλιναγωγήσει την Χεζμπολάχ σε αρκετές περιπτώσεις. «Η Ουάσιγκτον, η Τουρκία και το Ιράν έχουν σοβαρούς λόγους να θέλουν να παραμείνει ο Assad», λέει ο Ισραηλινός αναλυτής Zvi Bar’el στην ισραηλινή Haaretz. «Τον θεωρούν ως την βαλβίδα ασφαλείας ενάντια σε μια επίθεση της Χεζμπολάχ στο Ισραήλ ή την φυσική κατάληψη του Λιβάνου».
Επιπλέον, η Συρία μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο και σε ένα άλλο γειτονικό γήπεδο, τον Κόλπο. Οι λόγοι πίσω από τον ανταγωνισμό ανάμεσα στην Σαουδική Αραβία και τις άλλες αραβικές χώρες του Κόλπου και το Ιράν είναι παλιοί αλλά ξαναεμφανίστηκαν μετά την πρόσφατη ανάμειξη στο Μπαχρέιν. Παρόλη την επίσημη θέση πως τα στρατεύματα της Σαουδικής Αραβίας και των Ενωμένων Αραβικών Εμιράτων έφτασαν στο Μπαχρέιν – υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου- για να αποκαταστήσουν την τάξη στους δρόμους, υπάρχουν λίγες αμφιβολίες ως προς τον αληθινό σκοπό: να βοηθήσουν στην καταστολή των διαδηλώσεων των Σιιτών που ήθελαν να προκαλέσουν τον σουνίτη βασιλιά. Οι Άραβες του Κόλπου πιστεύουν πως οι αναταραχές των σιιτών οργανώνονται από την Τεχεράνη και φοβούνται πως θα εξαπλωθούν σε όλη την αραβική χερσόνησο. Κι εδώ μπαίνει η Συρία: η Δαμασκός μπορεί να γίνει η γέφυρα ανάμεσα στο Ιράν και τις χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου στις τρέχοντες διαμάχες του Περσικού Κόλπου. Σε αντάλλαγμα για την παύση της ιρανικής εμπλοκής στα εσωτερικά ζητήματα του Κόλπου, η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να σταματήσει να ενισχύει πράξεις εξέγερσης ενάντια στην συριακή κυβέρνηση. Μέχρι στιγμής αυτό το σενάριο ακούγεται παρατραβηγμένο, ωστόσο δείχνει τον σημαντικό ρόλο της Συρίας στην Μέση Ανατολή.
Ένα άλλο ενδιαφέρον σενάριο είναι πως οι αναταραχές στην Συρία θα μπορούσαν να στρέψουν τον Ασσάντ πιο κοντά στην Δύση. Η αλήθεια είναι πως σε αντίθεση με τον Αιγύπτιο Χόσνι Μουμπάρακ και τον Λίβυο Μουαμάρ Καντάφι, οι ΗΠΑ δεν έχουν ασκήσει καμία πίεση στον Ασσάντ για να φύγει. Στην πραγματικότητα, η Χίλαρυ Κλίντον τον αποκάλεσε σε συνέντευξη της στο CBS μεταρρυθμιστή. Αυτό κάνει και την διαφορά στις αναταραχές της Συρίας. Αν επιβιώσει ο Ασσάντ, που είναι και το πιο πιθανό σενάριο, θα βρεθεί να κρέμεται από την Δύση και να διατηρεί πιο στενές σχέσεις ως απάντηση στα εσωτερικά του προβλήματα. Πιθανά να ζητήσει και οικονομική βοήθεια από την Δύση, εικάζει ο Σύριος αναλυτής Moshe Maoz.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία παρακολουθεί με αγωνία από το περιθώριο τις διαμαρτυρίες της Συρίας. Τα πρόσφατα χρόνια η Άγκυρα και η Δαμασκός είχαν κάνει σημαντικά βήματα για να βελτιώσουν τις σχέσεις τους. Αν το κύμα αναταραχών χτυπήσει την Συρία, θα είναι ένα πλήγμα για την οικονομία και την σταθερότητα της Τουρκίας. Οι δύο χώρες κινούνται προς την οικονομική ολοκλήρωση. Ένα από τα προγράμματα τους είναι η δημιουργία ενός οικονομικού μπλοκ με τον Λίβανο και την Ιορδανία, το οποίο είναι ήδη μια πραγματικότητα μετά την κατάργηση της βίζα. Μια μάχη εξουσίας στην Συρία θα μπορούσε να καθυστερήσει αυτό το πρόγραμμα. Ωστόσο για την Άγκυρα, τέτοιες πρωτοβουλίες έχουν μια πιο ευρεία έννοια στο πλαίσιο της περιφερειακής ασφάλειας και της μάχης της Τουρκίας με το Κουρδικό Κόμμα Εργατών (ΡΚΚ). Έχοντας επίγνωση για την διασυνοριακή διάσταση του κουρδικού προβλήματος, η Άγκυρα θέλει να δεσμεύσει τους γείτονες της στην Μέση Ανατολή με διάφορες πλατφόρμες συνεργασίας ώστε το ΡΚΚ να μην μπορεί να πάρει καμία στήριξη από την περιοχή. Σε αυτή την γραμμή, η Συρία είχε υπάρξει ο πιο συνεργάσιμος γείτονας, εκφράζοντας την στήριξη της στο δικαίωμα της Άγκυρας να μάχεται ενάντια της τρομοκρατίας. Την ίδια ώρα η Άγκυρα αγωνιά για την πιθανότητα να μετατραπούν οι αναταραχές σε σεχταριστικές συγκρούσεις, που θα δώσει ώθηση και στον κουρδικό πληθυσμό της Συρίας.
Η Συρία μπορεί να αλλάξει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής αν οι αναταραχές οδηγήσουν στην πτώση του καθεστώτος του Ασσάντ. Όμως, η διεθνής και περιφερειακή «κατανόηση» της σημασίας της περιφερειακής σταθερότητας κάνει την Δαμασκό να κρατάει γερά ενάντια στους διαφωνούντες. Ωστόσο το καθεστώς δεν πρέπει να υποτιμάει την δύναμη των θυμωμένων Αράβων στους δρόμους, που κινητοποιούνται από την ανάγκη να προστατέψουν τα συμφέροντα, τις θέσεις και τις αρχές τους. Γι’ αυτό ο Ασσάντ δεν μπορεί να μένει ήσυχος από την «κατανόηση», γιατί πολλά είναι ρευστά όταν αφορά στις αραβικές επαναστάσεις και την τύχη της Μέσης Ανατολής.
Το κύμα των περιφερειακών αναταραχών έφτασε στην Συρία στα μέσα Μαρτίου, με τους οργανωτές της αντιπολίτευσης και τους διαδηλωτές να διαμαρτύρονται καθημερινά. Το καθεστώς της Συρίας απάντησε αμέσως χρησιμοποιώντας δυσανάλογη βία με σκοπό να καταπνίξει τις διαμαρτυρίες και να τονίσει τις συνέπειες της όποιας εναντίωσης. Ωστόσο, η εσωτερική δομή της Συρίας έχει ιδιαίτερη σημασία λόγω του ρόλου που παίζει η χώρα στην περιοχή.
Οι μαζικές διαδηλώσεις στην Συρία ξεκίνησαν στην βόρεια πόλη Νταράα στις 18 Μαρτίου, όπου ο στρατός με την βία κατέστειλε χιλιάδες ανθρώπους που βγήκαν στους δρόμους να διαμαρτυρηθούν. Περίπου εκατό πολίτες σκοτώθηκαν από τις δυνάμεις ασφαλείας. Ο δείχτης των νεκρών συνεχίζει να αυξάνεται. Η σύλληψη αρκετών εφήβων που έφτιαχναν αντικυβερνητικά γκράφιτι στους τοίχους ήταν και η σπίθα που προκάλεσε τους διαφωνούντες. Οι εκκλήσεις για την απελευθέρωση των φοιτητών ακολουθήθηκαν από τις εκκλήσεις για πολιτική ελευθερία και οι διαδηλωτές φώναζαν «θέλουμε αξιοπρέπεια και ελευθερία» ενώ είπαν «όχι στον νόμο έκτακτης ανάγκης». Η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μια κληρονομιά που έρχεται από το πραξικόπημα του 1963, όταν το Μπαάθ ήρθε στην εξουσία. Οι συριακές αρχές χρησιμοποιούν αυτόν τον νόμο για να εξορίζουν τους διαδηλωτές, να δικαιολογούν τις αυθαίρετες συλλήψεις, να κλείνουν τα δικαστήρια και να περάσουν τον έλεγχο στις μυστικές υπηρεσίες της αστυνομίας.Όμως, τα αίτια των αναταραχών είναι πιο βαθιά. Η Νταράα υπέφερε πολύ από την ξηρασία που επίσης είχε χτυπήσει την ανατολική Συρία. Επιπλέον, σύμφωνα με δημοσίευμα της Jerusalem post, «η πόλη αποτελεί το σπίτι για χιλιάδες ανθρώπους από την ανατολική Συρία που μετακινήθηκαν παρά την θέληση τους. Ένα εκατομμύριο άνθρωποι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους λόγω της κρίσης νερού τα τελευταία έξι χρόνια». Αυτή η άνευ προηγουμένου κρίση νερού, σε συνδυασμό με τις φτωχές αγροτικές υποδομές της Συρίας, οδήγησε στον αποπροσανατολισμό του βιοτικού επιπέδου στην Νταράα και στην Συρία γενικά. Ακόμα, ο πληθυσμός στην Νταράα είναι στην πλειοψηφία του σουνίτες μουσουλμάνοι, παραμελημένοι από το καθεστώς του Alawite Assad. Είναι επίσης μια περιοχή με φυλές που παραδοσιακά έχουν αντισταθεί στην κεντρική εξουσία και κάποιοι αποδίδουν την σοβαρότητα των διαδηλώσεων στην σημασία της ταυτότητας των φυλών.
Μετά την Νταράα, διαδηλώσεις ακολούθησαν στην Δαμασκό, Λαττάκεια, Χόμς, Χάμα και Καμίσλι. Αν και υπάρχουν κάποιες πρώτες ενδείξεις για την εμπλοκή των Αδελφών Μουσουλμάνων στις διαδηλώσεις, η κύρια αντιπολιτευτική ομάδα δεν έχει δώσει την πλήρη στήριξη της. Η Αδελφότητα θυμάται έντονα την σφαγή στην Χάμα το 1982, όταν ο συριακός στρατός διέλυσε βίαια τις προσπάθειες εναντίωσης. Οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι κοιτούν τώρα στην Δύση για διαβεβαιώσεις υποστήριξης, αν και μια τέτοια προοπτική δείχνει αδύνατη. Μετά από εβδομάδες βίαιων διαδηλώσεων, το κοινοβούλιο της Συρίας παραιτήθηκε στις 29 Μαρτίου 2011. Ωστόσο αυτή η κίνηση δεν ικανοποίησε τα αιτήματα των διαδηλωτών, μιας και η αλλαγή ήταν μικρή για να αλλάξει την ισορροπία δυνάμεων στην κυβέρνηση της Συρίας, όπου η εξουσία βρίσκεται δυσανάλογα στα χέρια του Bashar Al- Assad, της οικογένειας του και στο σύστημα ασφάλειας.
Παρόλα αυτά, ενώ απευθυνόταν στο κοινοβούλιο της Συρίας στις 30 Μαρτίου, ο Bashar Al-Assad αναμενόταν πως θα ανακοινώσει μεταρρυθμίσεις και την άρση του καθεστώτος έκτακτης ανάγκης. Αντί αυτού, ο Πρόεδρος απλά τόνισε πως η ασφάλεια και η σταθερότητα είναι οι προτεραιότητες του. Κατηγόρησε επίσης τις ξένες δυνάμεις ότι προσπαθούν να οδηγήσουν συγκεκριμένες διαμάχες στην Συρία. Ωστόσο, αν και ο Bashar Al-Assad υποστηρίζει ότι προωθεί τις μεταρρυθμίσεις από το 2005, κάποιοι λένε πως είναι ανίκανος να εφαρμόσει πραγματικές αλλαγές. Στην πραγματικότητα το καθεστώς του Assad δεν έχει καμία πρόθεση να κάνει οποιαδήποτε παραχώρηση προς την αντιπολίτευση, εκτός και αν αναγκαστεί.
Ωστόσο, πέρα από τα εσωτερικά ζητήματα για την επιβίωση του καθεστώτος και τον ρόλο των Ισλαμιστών στην πολιτική, οι αναταραχές στην Συρία δημιουργούν περιφερειακές και παγκόσμιες σπαζοκεφαλιές. Αυτό που διακυβεύεται στην Συρία δεν είναι μόνο εσωτερικό θέμα, απεναντίας είναι περισσότερο γεωπολιτικό σε περιφερειακή κλίμακα. Η Συρία είναι ο σύνδεσμος του άξονα Τεχεράνη-Δαμασκός-Χεζμπολάχ όπου πολλοί ηγέτες της περιοχής τον θεωρούν ως σήμα κατατεθέν της αντίστασης ενάντια στην ισραηλινή και αμερικανική ηγεμονία. Αυτό κάνει και την χώρα να είναι σημαντική τόσο σε περιφερειακό όσο και διεθνές επίπεδο.Ο άξονας Ιράν-Συρία-Χεζμπολάχ
Ενώ οι σχέσεις της Συρίας με το Ιράν έχουν δυναμώσει, ορισμένοι που διαμορφώνουν πολιτικές έχουν καλέσει τις ΗΠΑ να χτυπήσουν την Συρία και να την απομακρύνουν από το Ιράν. Η κυβέρνηση Ομπάμα έχει προσπαθήσει να πλησιάσει διπλωματικά την χώρα προκειμένου να την ενθαρρύνει να αναθεωρήσει την «απορριπτική» συμπεριφορά της. Οι ΗΠΑ για καιρό υπήρξαν επικριτικές για την στήριξη της Συρίας σε αντι-ισραηλινές στρατιωτικές ομάδες και για την ανάμειξη της στον Λίβανο και αποκατέστησαν πλήρως τις διπλωματικές τους σχέσεις με την Συρία μόλις πρόσφατα, στέλνοντας πρέσβη στην Δαμασκό, μετά από έξι χρόνια διπλωματικής απομόνωσης. Ωστόσο, ορισμένοι υποστηρίζουν πως τα θεμέλια των σχέσεων Συρίας-Ιράν, όπου περιλαμβάνονται η στήριξη στην Χεζμπολάχ και η αναμέτρηση με το Ισραήλ, βασίζονται σε γεωπολιτικά κριτήρια και είναι δύσκολο να διαχωριστεί η μία από την άλλη.
Μέχρι τον αποκλεισμό της το 2005, η Συρία λειτουργούσε ως μια de facto δύναμη στον Λίβανο και κατάφερε να δυναμώσει την Χεζμπολάχ και να γίνει το ενδιάμεσο σημείο για την μεταφορά ιρανικών προμηθειών στην λιβανέζικη οργάνωση. Η χώρα επίσης λειτουργούσε ως το ασφαλές καταφύγιο για τους αξιωματούχους, το προσωπικό και τις οργανώσεις τόσο της Χεζμπολάχ όσο και των παλαιστινιακών παραστρατιωτικών ομάδων, όπως η Χαμάς, η Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ και το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης.
Επιπλέον, η Ισλαμική Δημοκρατία και η Συρία μοιράζονται το ίδιο ενδιαφέρον για ανάμειξη στο Ιράκ. Από το 2003 και τον ιρακινό πόλεμο, ο ρόλος του Ιράν στο Ιράκ, όπως και της Συρίας έχει αποτελέσει αντικείμενο εκατοντάδων αναφορών, αρκετές από τις οποίες υπαινίσσονται ότι η Τεχεράνη έχει βαθιά ανάμειξη στον εξοπλισμό και την βοήθεια ομάδων Σιιτών. Οι αναφορές εικάζουν πως υπάρχουν πολλές διασυνδέσεις ανάμεσα στο Ιράν και τις παραστρατιωτικές ομάδες, ειδικά με τον στρατό Mahdi και την Ταξιαρχία Badr, λέγοντας πως εξοπλίζονται με όπλα από Ιρανούς πράκτορες. Επιπλέον, υπήρχαν αναφορές πως στον ιρακινό πόλεμο σε πολλούς από τους ανώτατους αξιωματούχους του καθεστώτος του Σαντάμ, προσφέρθηκε καταφύγιο στην Συρία.
Η Συρία βρίσκεται στο κέντρο ενός πυκνού δικτύου στις μεσανατολικές σχέσεις και η κρίση της μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση στην περιφερειακή ισορροπία δυνάμεων. Τώρα που η Συρία αντιμετωπίζει εσωτερικά προβλήματα, ο άξονας Τεχεράνη-Δαμασκός-Χεζμπολάχ δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος. Αν το καθεστώς της Συρίας αποδυναμωθεί λόγω της λαϊκής δυσαρέσκειας, η επιρροή του Ιράν στα αραβικά ζητήματα πιθανά να μειωθεί – τόσο στο Λίβανο όσο και στην Παλαιστίνη. Όπως παρατήρησε και ο Antoine Basbous, ο επικεφαλής του Παρατηρητηρίου των Αραβικών Χωρών στο Παρίσι «το Ιράν είναι πολύ μπλεγμένο με το καθεστώς και θα το υπερασπιστεί με κάθε πιθανό τρόπο».
Κίνδυνοι και ευκαιρίες
Ο Λίβανος δεν μπορεί να μείνει ανεπηρέαστος από τις αναταραχές της Συρίας που μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη σεχταριστική διάσπαση της λιβανέζικης κοινωνίας. Για την ώρα, το φάντασμα του εμφύλιου πολέμου εμφανίζεται ξανά στον Λίβανο και οι ντόπιοι εχθροί της Χεζμπολάχ επιδιώκουν να επωφεληθούν από αυτήν αιρετική διαμάχη. Αυτός ίσως να εξηγεί τον έντονο λόγο του πρώην πρωθυπουργού Saad Hariri που επιβεβαίωσε πως τα όπλα της Χεζμπολάχ δεν είναι τόσο μεγάλη απειλή για το Ισραήλ όσο για την ελευθερία και κυριαρχία του Λιβάνου – στα χέρια του Ιράν. Στην πραγματικότητα, οι σουνίτες μουσουλμάνοι προσπάθησαν να συσπειρώσουν τους υποστηρικτές τους ενάντια στην νέα λιβανέζικη κυβέρνηση. Ο σχηματισμός της τελευταίας έχει ανατεθεί στον διάδοχο του Saad και υποστηρικτή της Χεζμπολάχ Najib Mikati. Αναλυτές ισχυρίζονται πως η λύση στο τρέχον πολιτικό κενό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις μετέπειτα πράξεις της Συρίας, μιας και το καθεστώς ίσως είναι πολύ απασχολημένο από τα εσωτερικά προβλήματα για να επικεντρωθεί στους γείτονές του.
Ο κίνδυνος ενός αποσταθεροποιημένου Λιβάνου μπορεί να εξυπηρετήσει ως ενωτικός παράγοντας για τις διαφορετικές ομάδες της χώρας. Η Συρία έχει χαλιναγωγήσει την Χεζμπολάχ σε αρκετές περιπτώσεις. «Η Ουάσιγκτον, η Τουρκία και το Ιράν έχουν σοβαρούς λόγους να θέλουν να παραμείνει ο Assad», λέει ο Ισραηλινός αναλυτής Zvi Bar’el στην ισραηλινή Haaretz. «Τον θεωρούν ως την βαλβίδα ασφαλείας ενάντια σε μια επίθεση της Χεζμπολάχ στο Ισραήλ ή την φυσική κατάληψη του Λιβάνου».
Επιπλέον, η Συρία μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο και σε ένα άλλο γειτονικό γήπεδο, τον Κόλπο. Οι λόγοι πίσω από τον ανταγωνισμό ανάμεσα στην Σαουδική Αραβία και τις άλλες αραβικές χώρες του Κόλπου και το Ιράν είναι παλιοί αλλά ξαναεμφανίστηκαν μετά την πρόσφατη ανάμειξη στο Μπαχρέιν. Παρόλη την επίσημη θέση πως τα στρατεύματα της Σαουδικής Αραβίας και των Ενωμένων Αραβικών Εμιράτων έφτασαν στο Μπαχρέιν – υπό την αιγίδα του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου- για να αποκαταστήσουν την τάξη στους δρόμους, υπάρχουν λίγες αμφιβολίες ως προς τον αληθινό σκοπό: να βοηθήσουν στην καταστολή των διαδηλώσεων των Σιιτών που ήθελαν να προκαλέσουν τον σουνίτη βασιλιά. Οι Άραβες του Κόλπου πιστεύουν πως οι αναταραχές των σιιτών οργανώνονται από την Τεχεράνη και φοβούνται πως θα εξαπλωθούν σε όλη την αραβική χερσόνησο. Κι εδώ μπαίνει η Συρία: η Δαμασκός μπορεί να γίνει η γέφυρα ανάμεσα στο Ιράν και τις χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου στις τρέχοντες διαμάχες του Περσικού Κόλπου. Σε αντάλλαγμα για την παύση της ιρανικής εμπλοκής στα εσωτερικά ζητήματα του Κόλπου, η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να σταματήσει να ενισχύει πράξεις εξέγερσης ενάντια στην συριακή κυβέρνηση. Μέχρι στιγμής αυτό το σενάριο ακούγεται παρατραβηγμένο, ωστόσο δείχνει τον σημαντικό ρόλο της Συρίας στην Μέση Ανατολή.Ένα άλλο ενδιαφέρον σενάριο είναι πως οι αναταραχές στην Συρία θα μπορούσαν να στρέψουν τον Ασσάντ πιο κοντά στην Δύση. Η αλήθεια είναι πως σε αντίθεση με τον Αιγύπτιο Χόσνι Μουμπάρακ και τον Λίβυο Μουαμάρ Καντάφι, οι ΗΠΑ δεν έχουν ασκήσει καμία πίεση στον Ασσάντ για να φύγει. Στην πραγματικότητα, η Χίλαρυ Κλίντον τον αποκάλεσε σε συνέντευξη της στο CBS μεταρρυθμιστή. Αυτό κάνει και την διαφορά στις αναταραχές της Συρίας. Αν επιβιώσει ο Ασσάντ, που είναι και το πιο πιθανό σενάριο, θα βρεθεί να κρέμεται από την Δύση και να διατηρεί πιο στενές σχέσεις ως απάντηση στα εσωτερικά του προβλήματα. Πιθανά να ζητήσει και οικονομική βοήθεια από την Δύση, εικάζει ο Σύριος αναλυτής Moshe Maoz.
Εν τω μεταξύ, η Τουρκία παρακολουθεί με αγωνία από το περιθώριο τις διαμαρτυρίες της Συρίας. Τα πρόσφατα χρόνια η Άγκυρα και η Δαμασκός είχαν κάνει σημαντικά βήματα για να βελτιώσουν τις σχέσεις τους. Αν το κύμα αναταραχών χτυπήσει την Συρία, θα είναι ένα πλήγμα για την οικονομία και την σταθερότητα της Τουρκίας. Οι δύο χώρες κινούνται προς την οικονομική ολοκλήρωση. Ένα από τα προγράμματα τους είναι η δημιουργία ενός οικονομικού μπλοκ με τον Λίβανο και την Ιορδανία, το οποίο είναι ήδη μια πραγματικότητα μετά την κατάργηση της βίζα. Μια μάχη εξουσίας στην Συρία θα μπορούσε να καθυστερήσει αυτό το πρόγραμμα. Ωστόσο για την Άγκυρα, τέτοιες πρωτοβουλίες έχουν μια πιο ευρεία έννοια στο πλαίσιο της περιφερειακής ασφάλειας και της μάχης της Τουρκίας με το Κουρδικό Κόμμα Εργατών (ΡΚΚ). Έχοντας επίγνωση για την διασυνοριακή διάσταση του κουρδικού προβλήματος, η Άγκυρα θέλει να δεσμεύσει τους γείτονες της στην Μέση Ανατολή με διάφορες πλατφόρμες συνεργασίας ώστε το ΡΚΚ να μην μπορεί να πάρει καμία στήριξη από την περιοχή. Σε αυτή την γραμμή, η Συρία είχε υπάρξει ο πιο συνεργάσιμος γείτονας, εκφράζοντας την στήριξη της στο δικαίωμα της Άγκυρας να μάχεται ενάντια της τρομοκρατίας. Την ίδια ώρα η Άγκυρα αγωνιά για την πιθανότητα να μετατραπούν οι αναταραχές σε σεχταριστικές συγκρούσεις, που θα δώσει ώθηση και στον κουρδικό πληθυσμό της Συρίας.
Η Συρία μπορεί να αλλάξει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής αν οι αναταραχές οδηγήσουν στην πτώση του καθεστώτος του Ασσάντ. Όμως, η διεθνής και περιφερειακή «κατανόηση» της σημασίας της περιφερειακής σταθερότητας κάνει την Δαμασκό να κρατάει γερά ενάντια στους διαφωνούντες. Ωστόσο το καθεστώς δεν πρέπει να υποτιμάει την δύναμη των θυμωμένων Αράβων στους δρόμους, που κινητοποιούνται από την ανάγκη να προστατέψουν τα συμφέροντα, τις θέσεις και τις αρχές τους. Γι’ αυτό ο Ασσάντ δεν μπορεί να μένει ήσυχος από την «κατανόηση», γιατί πολλά είναι ρευστά όταν αφορά στις αραβικές επαναστάσεις και την τύχη της Μέσης Ανατολής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου