Η προσευχή του D.Tutu

του Uri Avnery. Πηγή: http://zope.gush-shalom.org/home/en 29 Αυγούστου 2009

Πόσο συνέβαλε το μποϊκοτάζ της Νοτίου Αφρικής στην πτώση του ρατσιστικού καθεστώτος; Τη βδομάδα αυτή μίλησα σχετικά με αυτό το ζήτημα που με απασχολούσε καιρό, με τον Ντέσμοντ Τούτου. Κανείς δεν είναι καταλληλότερος για να απαντήσει την ερώτηση αυτή. Ο Tutu, ο Νοτιοαφρικανός αγγλικανός αρχιεπίσκοπος και κάτοχος του βραβείου Νόμπελ, ήταν ένας από τους ηγέτες της μάχης ενάντια στο απαρτχάιντ και, αργότερα, πρόεδρος της Επιτροπής για την Αλήθεια και τη Συμφιλίωση, που ερεύνησε τα εγκλήματα του καθεστώτος. Την τελευταία εβδομάδα επισκέφθηκε το Ισραήλ με τους «Πρεσβύτερους», μια οργάνωση παλαίμαχων πολιτικών από όλο τον κόσμο που ιδρύθηκε από τον Νέλσον Μαντέλα.

Το θέμα του μποϊκοτάζ ήρθε στην επιφάνεια ξανά αυτή τη βδομάδα μετά από ένα άρθρο του Δρ. Neve Gordon που εμφανίστηκε στους Λος Άντζελες Τάιμς, και καλούσε για ένα παγκόσμιο μποϊκοτάζ του Ισραήλ. Ανέφερε το παράδειγμα της Νότιας Αφρικής για να δείξει πως ένα παγκόσμιο μποϊκοτάρισμα θα μπορούσε να αναγκάσει το Ισραήλ να βάλει ένα τέλος στην κατοχή που την συνέκρινε με το καθεστώς του απαρτχάιντ.

Γνωρίζω και σέβομαι τον Neve Gordon για πολλά χρόνια. Πριν γίνει λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Ben Gurion στην Beersheba, είχε οργανώσει πολλές διαδηλώσεις ενάντια στο διαχωριστικό τείχος στην περιοχή της Ιερουσαλήμ, στις οποίες συμμετείχα και εγώ. Λυπάμαι που δεν μπορώ να συμφωνήσω μαζί του αυτή τη φορά – ούτε για την ομοιότητα με τη Νότια Αφρική, ούτε με την αποτελεσματικότητα ενός μποϊκοτάζ εναντίον του Ισραήλ.

Υπάρχουν διάφορες απόψεις για την συμβολή τους μποϊκοτάζ στην επιτυχία του αγώνα ενάντια στο απαρτχάιντ. Σύμφωνα με μία από αυτές, η συμβολή ήταν αποφασιστική. Μια άλλη άποψη ισχυρίζεται πως ο αντίκτυπος του μποϊκοτάζ ήταν οριακός. Κάποιοι θεωρούν πως ο αποφασιστικός παράγοντας ήταν η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Μετά από αυτήν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν είχαν πλέον κανένα λόγο να υποστηρίζουν το καθεστώς της Νότιας Αφρικής, που ως τότε θεωρούνταν στυλοβάτης του παγκόσμιου αγώνα ενάντια στον κομμουνισμό.

«Το μποϊκοτάζ ήταν πάρα πολύ σημαντικό» μου είπε ο Tutu. «Πολύ περισσότερο σημαντικό από τον ένοπλο αγώνα». Πρέπει να υπενθυμίσω ότι, σε αντίθεση με τον Μαντέλα, ο Tutu ήταν υπέρμαχος του μη-βίαιου αγώνα. Κατά τη διάρκεια των 28 χρόνων που ο Μαντέλα έλιωνε στη φυλακή, θα μπορούσε να είχε αφεθεί ελεύθερος οποιαδήποτε στιγμή, εάν συμφωνούσε απλά να υπογράψει μια δήλωση καταδίκης της «τρομοκρατίας». Το αρνήθηκε. «Η σημασία του μποϊκοτάζ δεν ήταν μόνο οικονομική», εξηγεί ο αρχιεπίσκοπος. «αλλά και ηθική. Οι νοτιοαφρικανοί είναι για παράδειγμα, τρελοί με τον αθλητισμό. Το μποϊκοτάζ, που εμόδιζε τις ομάδες τους να βγαίνουν στο εξωτερικό, τους χτύπησε πολύ σκληρά. Αλλά το κύριο ήταν ότι μας έδωσε την αίσθηση πως δεν ήμασταν μόνοι, πως ολόκληρος ο κόσμος ήταν μαζί μας. Αυτό μας έδωσε τη δύναμη να συνεχίσουμε».

Προκειμένου να δείξει τη σημασία του μποϊκοτάζ μου διηγήθηκε την ακόλουθη ιστορία: Το 1989, ο μετριοπαθής λευκός ηγέτης Frederic Willem de Klerk, εξελέγη Πρόεδρος της Νότιας Αφρικής. Αναλαμβάνοντας καθήκοντα δήλωσε την πρόθεσή του να οργανώσει ένα πολυφυλετικό καθεστώς. «Τον κάλεσα για να τον συγχαρώ και το πρώτο πράγμα που μου είπε ήταν: Τώρα θα ανακαλέσετε το μποϊκοτάζ;»

Μου φαίνεται πως η απάντηση αυτή του Tutu υπογραμμίζει την τεράστια διαφορά ανάμεσα στην πραγματικότητα της Νότιας Αφρικής και τη δική μας σήμερα. Ο αγώνας στη Νότια Αφρική ήταν μεταξύ μιας μεγάλης πλειοψηφίας και μιας μικρής μειονότητας. Μεταξύ ενός γενικού πληθυσμού σχεδόν 50 εκατομμυρίων, οι λευκοί ανέρχονταν σε λιγότερο από 10%. Αυτό σημαίνει πως περισσότεροι από το 90% των κατοίκων της χώρας υποστήριζε το μποϊκοτάζ, παρά το επιχείρημα ότι έβλαπτε και τους ίδιους.

Στο Ισραήλ, ισχύει το εντελώς αντίθετο. Οι Εβραίοι ανέρχονται στο 80% του Ισραηλινού πληθυσμού, και αποτελούν μια πλειοψηφία περίπου 60% σ’ όλη τη χώρα μεταξύ της Μεσογείου Θάλασσας και του ποταμού Ιορδάνη. Το 99,9% των Εβραίων αντιτίθενται στο μποϊκοτάρισμα του Ισραήλ. Δεν πρόκειται να νιώσουν πως «ολόκληρος ο κόσμος είναι μαζί μας», αλλά αντίθετα ότι «όλος ο κόσμος είναι εναντίον μας».

Στη Νότια Αφρική, το παγκόσμιο μποϊκοτάζ βοήθησε να ενισχυθεί η πλειοψηφία και να ισχυροποιηθεί ο αγώνας της. Ο αντίκτυπος του μποϊκοτάζ στο Ισραήλ θα ήταν ο ακριβώς αντίθετος: θα ωθούσε τη μεγάλη πλειοψηφία στην αγκαλιά της άκρας δεξιάς και θα δημιουργούσε μια νοοτροπία οχύρωσης απέναντι στον «αντισημιτικό κόσμο». (Το μποϊκοτάζ θα είχε φυσικά διαφορετικό αντίκτυπο στους Παλαιστίνιους, αλλά αυτός δεν είναι ο στόχος αυτών που το υποστηρίζουν).

Οι άνθρωποι δεν είναι παντού οι ίδιοι. Φαίνεται πως οι Μαύροι στη Νότια Αφρική είναι πολύ διαφορετικοί από τους Ισραηλινούς, αλλά και από τους Παλαιστίνιους. Η κατάρρευση του καταπιεστικού, ρατσιστικού καθεστώτος δεν τους οδήγησε σε ένα λουτρό αίματος, όπως θα μπορούσε να είχε προβλεφθεί, αλλά αντίθετα στην ίδρυση της Επιτροπής για την Αλήθεια και τη Συμφιλίωση. Συγχώρεση, αντί για εκδίκηση. Σε όσους εμφανίστηκαν ενώπιον της Επιτροπής και παραδέχτηκαν τα παραπτώματά τους δόθηκε χάρη. Αυτό ήταν σε αρμονία με την Χριστιανική πίστη, αλλά και με την Εβραϊκή Βιβλική υπόσχεση: «Όποιος ομολογήσει και απαρνηθεί (τις αμαρτίες του) θα λάβει έλεος» (Παροιμίες28:13). Είπα στον επίσκοπο ότι θαυμάζω όχι μόνο τους ηγέτες που επέλεξαν αυτό το δρόμο αλλά και το λαό που τον δέχτηκε.

Μια από τις βαθύτερες διαφορές ανάμεσα στις δύο συγκρούσεις αφορά το Ολοκαύτωμα. Οι αιώνες των πογκρόμ έχουν αποτυπώσει στην πεποίθηση των Εβραίων την πεποίθηση πως ολόκληρος ο κόσμος είναι εναντίον τους. Αυτή η πεποίθηση ενισχύθηκε στο εκατονταπλάσιο από το Ολοκαύτωμα. Κάθε Εβραίος Ισραηλινός μαθαίνει στο σχολείο πως «ολόκληρος ο κόσμος έμεινε σιωπηλός» όταν δολοφονούνταν έξι εκατομμύρια Εβραίοι. Η πεποίθηση αυτή έχει ριζώσει στις βαθύτερες πτυχές της Εβραϊκής ψυχής. Ακόμα κι όταν είναι σε λήθαργο, είναι εύκολο να την ξυπνήσει κανείς. (Λόγω αυτής της πεποίθησης κατέστη δυνατόν, την προηγούμενη βδομάδα ο Avigdor Lieberman να κατηγορήσει ολόκληρο το Σουηδικό έθνος για συνεργασία με τους Ναζί, εξαιτίας ενός βλακώδους άρθρου σε μια Σουηδική ταμπλόιντ εφημερίδα).

Είναι πολύ πιθανό πως η εβραϊκή πεποίθηση ότι «όλος ο κόσμος είναι εναντίον μας» είναι παράλογη. Αλλά στη ζωή των εθνών, όπως και στη ζωή των ατόμων, είναι παράλογο να αγνοείται το παράλογο. Το Ολοκαύτωμα θα έχει αποφασιστική επίδραση σε οποιαδήποτε έκκληση για ένα μποϊκοτάζ εις βάρος του Ισραήλ. Οι ηγέτες του ρατσιστικού καθεστώτος στη Νότια Αφρική συμπαθούσαν ανοιχτά τους Ναζί και γι’ αυτό τέθηκαν και υπό περιορισμό στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Το απαρτχάιντ βασίστηκε στις ίδιες ρατσιστικές θεωρίες που ενέπνευσαν τον Αδόλφο Χίτλερ. Ήταν εύκολο να πείσεις τον πολιτισμένο κόσμο να μποϊκοτάρει ένα τέτοιο απεχθές καθεστώς. Οι Ισραηλινοί, από την άλλη πλευρά, αντιμετωπίζονται ως θύματα του Ναζισμού. Η έκκληση για μποϊκοτάζ θα θυμίσει σε πολλούς ανθρώπους σε όλο τον κόσμο το Ναζιστικό σύνθημα “Kauft nicht bei Juden!” – Μην αγοράζεται από τους Εβραίους.

Αυτό δεν ισχύει για κάθε είδος μποϊκοτάζ. Περίπου 11 χρόνια πριν, το κίνημα Gush Shalom, στο οποίο ενεργοποιούμε, κάλεσε για το μποϊκοτάζ των προϊόντων των εποικισμών. Η πρόθεσή του ήταν να διαχωρίσει τους έποικους από το Ισραηλινό κοινό και να δείξει πως υπάρχουν δύο είδη Ισραηλινών. Το μποϊκοτάζ αυτό ήταν σχεδιασμένο ώστε να ενισχύσει τους Ισραηλινούς που αντιτίθενται στην κατοχή, χωρίς να γίνεται αντι-Ισραηλινό ή αντισημιτικό. Από τότε, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δουλέψει σκληρά προκειμένου να κλείσει της πύλες της στα προϊόντα των εποίκων, και σχεδόν κανείς δεν την κατηγόρησε για αντισημιτισμό.

Ένα από τα κύρια πεδία μάχης στον αγώνα μας για ειρήνη είναι η Ισραηλινή κοινή γνώμη. Οι περισσότεροι ισραηλινοί πιστεύουν σήμερα πως η ειρήνη είναι μεν επιθυμητή αλλά αδύνατη (εξαιτίας των Αράβων, φυσικά). Πρέπει να τους πείσουμε όχι ότι η ειρήνη θα ήταν καλή για το Ισραήλ, αλλά ότι είναι ρεαλιστικό να επιτευχθεί.

Όταν ο αρχιεπίσκοπος ρώτησε, τί ελπίζουμε εμείς οι Ισραηλινοί ακτιβιστές, του είπα: «Ελπίζουμε πως ο Μπάρακ Ομπάμα θα ανακοινώσει ένα περιεκτικό και λεπτομερές ειρηνευτικό σχέδιο και θα ασκήσει όλη τη δύναμη πίεσης των ΗΠΑ για να πείσει τα συμβαλλόμενα μέρη να το δεχτούν. Ελπίζουμε πως ολόκληρος ο κόσμος θα συνταχτεί πίσω από αυτή την προσπάθεια. Και ελπίζουμε πως αυτό θα βοηθήσει να σταθεί το Ισραηλινό φιλειρηνικό κίνημα ξανά στα πόδια του και να πειστεί η κοινή γνώμη του Ισραήλ πως είναι και αξίζει και γίνεται να ακολουθήσουμε το δρόμο της ειρήνης με την Παλαιστίνη.

Όποιος τρέφει τέτοιες ελπίδες δεν μπορεί να υποστηρίξει την έκκληση για μποϊκοτάρισμα του Ισραήλ. Αυτοί που ζητάνε ένα μποϊκοτάζ είναι απελπισμένοι. Και αυτή είναι η ρίζα του ζητήματος. Ο Neve Gordon και οι συνεργάτες του σ’ αυτή την προσπάθεια έχουν απελπιστεί με τους Ισραηλινού. Έχουν φτάσει στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχει περίπτωση να αλλάξει η Ισραηλινή κοινή γνώμη. Σύμφωνα μ’ αυτούς, η σωτηρία δεν μπορεί να έρθει από τα μέσα. Πρέπει να αγνοηθεί το Ισραηλινό κοινό και να επικεντρωθούμε σε παγκόσμιες κινητοποιήσεις ενάντια στο κράτος του Ισραήλ. (Μερικοί απ’ αυτούς πιστεύουν οπωσδήποτε πως το κράτος του Ισραήλ πρέπει να διαλυθεί και να αντικατασταθεί από ένα διεθνικό κράτος).

Δεν συμμερίζομαι ούτε την άποψη, ούτε και την απελπισία για τον ισραηλινό λαό, στον οποίο ανήκω, ούτε την ελπίδα πως ο κόσμος θα ξεσηκωθεί και θα αναγκάσει το Ισραήλ να αλλάξει τους τρόπους του παρά τη θέλησή του. Για να συμβεί αυτό, ο μποϊκοτάζ πρέπει να συγκεντρώσει παγκόσμια ορμή, να το υιοθετήσουν οι ΗΠΑ, να καταρρεύσει η Ισραηλινή οικονομία και να σπάσει το ηθικό του Ισραηλινού κοινού. Πόσο καιρό θα πάρει κάτι τέτοιο για να γίνει; Είκοσι χρόνια; Πενήντα; Μια αιωνιότητα;

Φοβάμαι πως αυτό αποτελεί ένα παράδειγμα μιας λάθους διάγνωσης που οδηγεί σε μια λάθος θεραπεία. Για να είμαι ακριβής: η εσφαλμένη υπόθεση πως η Ισραηλινο-Παλαιστινιακή σύγκρουση μοιάζει με την εμπειρία της Νότιας Αφρικής οδηγεί στη λανθασμένη επιλογή στρατηγικής.

Πράγματι, η Ισραηλινή κατοχή και το σύστημα του απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής έχουν ορισμένα παρόμοια χαρακτηριστικά. Στη Δυτική Όχθη, υπάρχουν δρόμοι «μόνο για Ισραηλινούς». Αλλά η Ισραηλινή πολιτική δεν βασίζεται σε φυλετικές θεωρίες αλλά σε μια εθνική σύγκρουση. Ένα μικρό αλλά σημαντικό παράδειγμα: στη Νότια Αφρική, ένας λευκός και μια μαύρη γυναίκα (ή το αντίστροφο) δεν μπορούσαν να παντρευτούν, και οι σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ τους ήταν έγκλημα. Στο Ισραήλ δεν υπάρχει τέτοια απαγόρευση. Από την άλλη πλευρά, ένας Άραβας Ισραηλινός πολίτης που παντρεύεται μια γυναίκα από τα κατεχόμενα εδάφη (ή το αντίστροφο) δεν μπορεί να φέρει την/τον σύζυγό του στο Ισραήλ. Ο λόγος: προστασία της Εβραϊκής πλειοψηφίας στο Ισραήλ. Και οι δύο περιπτώσεις είναι κατακριτέες, αλλά βασικά διαφορετικές.

Στη Νότια Αφρική υπήρχε συνολική συμφωνία ανάμεσα στις δύο πλευρές για την ενότητα της χώρας. Ο αγώνας είχε να κάνει με το καθεστώς. Τόσο οι Λευκοί όσο και οι Μαύροι θεωρούσαν τους εαυτούς τους Νοτιοαφρικανούς και ήταν αποφασισμένοι να κρατήσουν τη χώρα τους άθικτη. Οι Λευκοί δεν ήθελαν διαχωρισμό, και δεν μπορούσαν στην πραγματικότητα να τον θέλουν γιατί η οικονομία τους βασίζονταν στην εργασία των μαύρων.

Σ’ αυτή τη χώρα, οι Ισραηλινοί Εβραίοι και οι Παλαιστίνιοι Άραβες δεν έχουν κάτι κοινό – ούτε ένα κοινό εθνικό αίσθημα, ούτε κοινή θρησκεία, ούτε κοινή κουλτούρα ή κοινή γλώσσα. Η συντριπτική πλειοψηφία των Ισραηλινών θέλουν ένα Ιουδαϊκό (ή Εβραϊκό) κράτος ενώ η συντριπτική πλειοψηφία των Παλαιστινίων θέλουν ένα Παλαιστινιακό (ή ισλαμικό) κράτος. Το Ισραήλ δεν εξαρτάται από τους Παλαιστίνιους εργάτες, αντίθετα, οδηγεί τους Παλαιστίνιους έξω από την αγορά εργασίας. Γι’ αυτό υπάρχει τώρα μιά παγκόσμια συναίνεση πως η λύση βρίσκεται στη δημιουργία ενός Παλαιστινιακού κράτους δίπλα στο Ισραήλ. Εν ολίγοις: οι δύο συγκρούσεις είναι θεμελιωδώς διαφορετικές. Επομένως, οι μέθοδες του αγώνα πρέπει κι αυτές απαραίτητα να είναι διαφορετικές.

Για να επιστρέψω στη συζήτησή μου με τον αρχιεπίσκοπο – μια ελκυστική προσωπικότητα που δεν μπορείς παρά να τον συμπαθήσεις με το που θα τον δεις – μου είπε πως συχνά προσεύχεται, και η αγαπημένη του προσευχή έχει ως εξής (το αναφέρω από μνήμης): «Θεέ μου, όταν κάνω λάθος σε παρακαλώ κάνε με πρόθυμο να το βλέπω, και όταν έχω δίκιο βοήθησέ με να ζήσω μ’ αυτό»