Νερό

«Όλοι οι λαοί μπορούν να διαθέτουν ελεύθερα τον πλούτο και τους φυσικούς πόρους τους, με την επιφύλαξη των υποχρεώσεων που απορρέουν από τη διεθνή οικονομική συνεργασία, η οποία στηρίζεται στην αρχή του αμοιβαίου συμφέροντος και του διεθνούς δικαίου. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί ένας λαός να στερηθεί τα μέσα επιβίωσής του».

Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, Άρθρο 1 (1966)

Ο μέσος όρος παροχής νερού στις παλαιστινιακές κοινότητες στα κατεχόμενα εδάφη είναι σχεδόν 63 λίτρα /κεφαλή ημερησίως στην Δυτική Όχθη και 140 λίτρα/κεφαλή ημερησίως στην Λωρίδα της Γάζας. Η παροχή νερού διαφοροποιείται σημαντικά ανάμεσα στις περιοχές. Στο 7% των παλαιστινιακών κοινοτήτων (43 από τις 708) η παροχή είναι μικρότερη ή ίση με 30 λίτρα ημερησίως. Στο 36% αυτών (225 κοινότητες)είναι ανάμεσα στα 30 με 50 λίτρα ημερησίως. Στο 41% (264 κοινότητες)είναι ανάμεσα στα 50 με 100 λίτρα ημερησίως και μόνο στο 16% αυτών των κοινοτήτων (100) η παροχή νερού ξεπερνάει τα 100 λίτρα ημερησίως, που είναι και το κατώτατο όριο κατανάλωσης που συνιστά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (1).

Αυτές οι παρατηρήσεις σχετίζονται αποκλειστικά με το 69% των κοινοτήτων της Παλαιστίνης που συνδέονται με δίκτυα ύδρευσης. Οι υπόλοιπες κοινότητες δεν συνδέονται ούτε καν με αγωγούς και βασίζονται μόνο στις βροχοπτώσεις, τις πηγές, τα πηγάδια και στο νερό που διατίθεται από ιδιώτες προμηθευτές (2).

Το θέμα της ποιότητας αποτελεί την δεύτερη διάσταση στη ζήτημα της κρίσης του νερού. Η ποιότητα είναι πρωταρχικού ενδιαφέροντος, ειδικά στην Λωρίδα της Γάζας, όπου η υπερβολική άντληση (η άντληση νερού σε ποσότητες που υπερβαίνουν την δυνατότητα ανεφοδιασμού του υδραγωγείου) οδηγεί στην διαρροή αλμυρού νερού από την Μεσόγειο Θάλασσα προς το υπόγειο υδραγωγείο και στην αύξηση του υφάλμυρου νερού από τα κατώτερα στρώματα.

Η κατάσταση είναι δύσκολη και στην Δυτική Όχθη καθώς σε όλα τα παλαιστινιακά εδάφη χρησιμοποιούνται εκτενώς ακατάλληλα φυτοφάρμακα και λιπάσματα για τις καλλιέργειες και το αποχετευτικό σύστημα είναι ελλιπές ή δεν υπάρχει.

Σήμερα μόνο το 7% του νερού στην Λωρίδα της Γάζας ανταποκρίνεται στις προϋποθέσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και στα νοσοκομεία νοσηλεύονται περιστατικά που αφορούν κρούσματα χολέρας, δυσεντερίας, ηπατίτιδας και κίτρινου πυρετού (3).

Η εσωτερική κατανάλωση νερού στο Ισραήλ είναι πάνω από τρεις φορές υψηλότερη. Τα 2/3 του νερού προέρχονται από πηγές που έχουν «από κοινού» με την Παλαιστίνη και κυρίως χρησιμοποιούνται (το 64% σχεδόν της ποσότητας) στις αγροτικές καλλιέργειες, αν και θεωρητικά οι μεσογειακές καλλιέργειες δεν είναι και τόσο υδρόφιλες.

Δεδομένα

** Η παροχή νερού στις παλαιστινιακές κοινότητες αντιστοιχεί κατά μέσο όρο σε 63 λίτρα ημερησίως ανά άτομο στην Δυτική Όχθη, εν αντιθέσει με την Λωρίδα της Γάζας που αντιστοιχούν 140 λίτρα ημερησίως ανά άτομο (1).

** Στο 7% των παλαιστινιακών κοινοτήτων (43 από τις 708), παρέχονται το πολύ 30 λίτρα ημερησίως ανά άτομο, στο 36% (225 κοινότητες) ανάμεσα στα 30 με 50 λίτρα ημερησίως, στο 41% (264 κοινότητες) ανάμεσα στα 50 με 100 λίτρα ημερησίως και μόνο στο 16% (100 κοινότητες) περισσότερα από 100 λίτρα ημερησίως, ποσότητα η οποία είναι και η ελάχιστη συνιστώμενη σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας(1).

** Μόνο το 69% των κοινοτήτων συνδέονται με δίκτυα ύδρευσης(2).

**Μόνο το 7% του διαθέσιμου νερού καλύπτει τις προδιαγραφές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (3).

** Το 37% του νερού στο Ισραήλ, και ειδικότερα στους εποικισμούς, προέρχεται από τα αποθέματα των υδάτινων πόρων, που εξ’ ολοκλήρου βρίσκονται στην Δυτική Όχθη (4).

** Η τιμή του νερού που διανέμεται από ιδιωτικές υδροφόρες έχει αυξηθεί σε 290 κοινότητες της Παλαιστίνης. Στις 205 από αυτές έχει σημειωθεί αύξηση κατά 150% και στις υπόλοιπες 85 μεγαλύτερη από 200% (7).

Πρόσβαση και διανομή

Το Ισραήλ και η Παλαιστίνη μοιράζονται δύο δίκτυα ύδρευσης: Το υπόγειο δίκτυο –Ορεινό Υδραγωγείο– διέρχεται από τα σύνορα ανάμεσα στην Δυτική Όχθη και το Ισραήλ, ενώ το επίγειο δίκτυο –Λεκάνη της Ιορδανίας– ανήκει επίσης σε Ιορδανία, Συρία και Λίβανο.

Το Ορεινό Υδραγωγείο εκτείνεται περίπου 330 χμ από το όρος Carmel στον βορρά προς την Negev στον νότο και έχει πλάτος 35 χμ, από την κοιλάδα της Ιορδανίας από ανατολικά μέχρι την Μεσόγειο Θάλασσα δυτικά. Τυπικά χωρίζεται σε τρία υπο-υδραγωγεία. Το αρχικό –και με την καλύτερη ποιότητα νερού– είναι το Δυτικό Υδραγωγείο. Η μεγαλύτερη έκταση του χώρου ανεφοδιασμού βρίσκεται στην Δυτική Όχθη, ενώ όλος ο αποθηκευτικός χώρος βρίσκεται στο Ισραήλ. Το 95% του νερού χρησιμοποιείται από το Ισραήλ. Το δεύτερο υδραγωγείο, το Βόρειο, έχει τους χώρους ανεφοδιασμού και αποθήκευσης στην Δυτική Όχθη και το Ισραήλ χρησιμοποιεί το 70% του νερού. Τέλος, το Ανατολικό Υδραγωγείο τοποθετείται εξ’ ολοκλήρου στην Δυτική Όχθη και το 37% του νερού καταναλώνεται από τους Ισραηλινούς, κυρίως τους έποικους.

Η Λεκάνη της Ιορδανίας εκτείνεται 330 χμ από την Γαλιλαία έως την Νεκρά Θάλασσα, με μέσο όρο πλάτους τα 30μ. Το οικοσύστημα στην περιοχή απειλείται από την εκτροπή του 90% του νερού, τις χωματερές, τους σταθμούς άντλησης και την ρίψη λυμάτων. Οι Παλαιστίνιοι δεν έχουν πρόσβαση σε αυτό το υδραγωγείο, ενώ οι Ισραηλινοί απολαμβάνουν το 31% του νερού (4).

Το Ισραήλ εμποδίζει την πρόσβαση των Παλαιστινίων στις υδάτινες πηγές νομικά, τεχνικά και φυσικά. Νομικά, καθώς το νερό ανήκει στην δημόσια περιουσία του Ισραήλ, απαιτείται άδεια για το άνοιγμα πηγαδιών ή για επισκευή των ήδη υπαρχόντων. Οι άδειες απαιτούν εγκρίσεις από 18 διαφορετικές διοικητικές υπηρεσίες. Επιπλέον, υπάρχει ανώτατο όριο άντλησης νερού από κάθε πηγάδι. Σε πολλές περιπτώσεις, οι Παλαιστίνιοι στερούνται την πρόσβαση σε υδάτινες πηγές με το να στερούνται την πρόσβαση στην γη τους, γενικά. Η de facto οικειοποίηση του νερού γίνεται συχνά και με την τοποθέτηση στρατιωτικών εγκαταστάσεων στις φυσικές πηγές, κυρίως στην κοιλάδα του Ιορδάνη (5).

Τεχνικά, το Ισραήλ δεν κάνει καμία προσπάθεια να συντηρήσει το δίκτυο ύδρευσης, αλλά και οι δήμοι της Παλαιστίνης – που εξαρτώνται από τις επιχορηγήσεις του Ισραήλ- δεν έχουν τα οικονομικά μέσα να παρέμβουν. Η εγκατάλειψη των υποδομών αποτελεί σκόπιμη πολιτική του Ισραήλ και δεν αφορά μόνο τον τομέα της ύδρευσης. Το κόστος των δημόσιων δαπανών στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη είναι μικρότερο από τους φόρους που εισπράττει το Ισραήλ από τους Παλαιστίνιους. (6).

Λόγω των φυσικών εμποδίων και περιορισμών, η τιμή διάθεσης του νερού από ιδιώτες έχει αυξηθεί σε 290 κοινότητες. Σε 205 από αυτές, η αύξηση ξεπέρασε το 250% ενώ στις υπόλοιπες άγγιξε το 200%(7).

Τα εμπόδια και οι απαγορεύσεις στοχεύουν στην περιουσία και τις υποδομές των Παλαιστινίων, όχι μόνο κατά την διάρκεια στρατιωτικών επιδρομών, αλλά και κατά τις επιθέσεις των εποίκων.

Όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του τείχους, το Δυτικό Υδραγωγείο, θα βρίσκεται εξ’ ολοκλήρου κάτω από ισραηλινό έλεγχο. Όποιος και αν είναι ο λόγος που κατασκευάζεται, το τείχος ευθύνεται για το ξερίζωμα δεκάδων χιλιάδων δέντρων και την απομόνωση εκατοντάδων εκταρίων γης. Πολλοί αγρότες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις περιουσίες και να εργαστούν ως χαμηλόμισθοι εργάτες σε ισραηλινούς εποικισμούς. Έχει επίσης επηρεάσει τον υδροκρίτη, ο οποίος εμποδίζει τα ορμητικά νερά που ρέουν δυτικά και προκαλούν πλημμύρες στα παρακείμενα χωριά(8).

Το νερό στις διαπραγματεύσεις

Ο τομέας ύδρευσης στην Παλαιστίνη αντιμετωπίζει πολλαπλά προβλήματα και προκλήσεις στην βελτίωση της αποτελεσματικής χρήσης και διαχείρισης των περιορισμένων υδάτινων πόρων. Πολλά από αυτά τα προβλήματα είναι αποτέλεσμα των αυστηρών στρατιωτικών εντολών του Ισραήλ από το 1967. Συνεπώς, η περιορισμένη πρόσβαση έχει οδηγήσει στο σημερινό καθεστώς της μη-ανάπτυξης του τομέα ύδρευσης και της άνισης κατανομής των διασυνοριακών υδάτινων πόρων ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Το 1995, με την υπογραφή της Συμφωνίας του Όσλο ανάμεσα στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης και το Ισραήλ, καθιερώθηκε η Παλαιστινιακή Αρχή Ύδρευσης (PWA) με αρμοδιότητα την ανάπτυξη του δικτύου ύδρευσης της Παλαιστίνης.

Στην μετά-Όσλο περίοδο, ο όγκος του πλεονάζοντος νερού που θα ήταν διαθέσιμο με την μορφή της αυτό-παραγωγής, όπως αναφέρεται στην Μεταβατική Συμφωνία του Όσλο ΙΙ (9), δεν έχει ακόμα επιτευχθεί. Την περίοδο της Συμφωνίας, οι Παλαιστίνιοι χρησιμοποιούσαν το 17% του Ορεινού Υδραγωγείου, που θεωρούνταν ασφαλές για χρήση. Δώδεκα χρόνια μετά, το μερίδιο των Παλαιστινίων από το Υδραγωγείο, έχει μειωθεί, παρόλο που ο πληθυσμός έχει αυξηθεί έκτοτε κατά 150%.

Η κατάσταση στην Γάζα είναι πολύ χειρότερη, μιας και η πρόσβαση σε νερό περιορίζεται στο παράκτιο υδραγωγείο που σήμερα αντιμετωπίζει άμεσο κίνδυνο κατάρρευσης. Ουσιαστικά, το διαθέσιμο νερό του παράκτιου υδραγωγείου δεν καλύπτει τις προϋποθέσεις καταλληλότητας πόσιμου νερού που έχει θέσει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Η μόνη επιπρόσθετη πηγή νερού που διαθέτει η Παλαιστινιακή Αρχή είναι η Ισραηλινή Εταιρεία Ύδρευσης Mekorot. Το 2006, η συνολική ποσότητα νερού που διατέθηκε ήταν 50.3 κυβ. εκ., δηλαδή το 15% της καθολικά αποδεκτής ποσότητας των 333.3 κυβ. εκ. για χρήση σε όλους τους τομείς (οικιακή και βιομηχανική κατανάλωση, καλλιέργειες).

Από την στιγμή που ίσχυσε η Μεταβατική Συμφωνία Όσλο ΙΙ, ο PWA έχει να αντιμετωπίσει την γραφειοκρατική φύση της Κοινής Επιτροπής για το Νερό(JWC) και της Δημόσιας Διοίκησης του Ισραήλ για να εγκριθούν προγράμματα παροχής νερού και επεξεργασίας λυμάτων στην Δυτική Όχθη. Σήμερα, περισσότερα από 140 προγράμματα παραμένουν σε εκκρεμότητα στην JWC ή στην Δημόσια Διοίκηση του Ισραήλ. Για όσα προγράμματα έχουν χαρακτηριστεί ως υψηλής προτεραιότητας και αφορούν στον στρατηγικό και γενικό σχεδιασμό προγραμμάτων παροχής νερού και επεξεργασίας λυμάτων, το Ισραήλ καθυστερεί την έγκρισή τους και κατ’ επέκταση την υλοποίηση τους. Σε μερικές περιπτώσεις, η καθυστέρηση φτάνει ακόμα και τα δώδεκα χρόνια.

Παρόλο που το νερό δεν έχει την ίδια προσοχή με τα υπόλοιπα θέματα, είναι εξίσου σημαντικό να βρεθεί μια δίκαιη λύση σε αυτό το ζήτημα για να επιτευχθεί η ειρήνη και η βιωσιμότητα του Παλαιστινιακού κράτους. Οι δυσκολίες ωστόσο αυτού του ζητήματος είναι μοναδικές, καθώς η χρήση, η συντήρηση και η παραγωγή νερού θα μπορούσε να αποτελέσει το κίνητρο για την συνεργασία του Ισραήλ και της Παλαιστίνης για την αντιμετώπιση ενός κοινού προβλήματος σε επιστημονικό και όχι πολιτικό επίπεδο. Αυτή η ευκαιρία παραμένει ανεκμετάλλευτη (10).

Επόμενο: Μη-βία

Σημειώσεις:

1. Palestinian Hydrology Group, Closure and Siege on the Occupied Palestinian Territories, Ramallah 2003. Available at: http://www.phg.org/.

2. Palestinian Hydrology Group, Continued Israeli Assault during the Intifada, Ramallah 2005. Available at: http://www.phg.org/.

3. UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, Gaza Strip Humanitarian Factsheet, Jerusalem 2007. Available at: http://www.ochaopt.org.

4. B’Tselem, Thirsty for a Solution. The Water Crisis in the Occupied Territories, Jerusalem 2000. Available at: http://www.btselem.org/English/.

5. B’Tselem, Disputed Waters. Israel’s Responsibility for the Water Shortage’, Jerusalem 1998. Available at: http://www.btselem.org/English/.

6. World Bank, Developing the Palestinian Occupied Territories. An Investment in Peace, Washington 1993. Available at: http://www.worldbank.org/.

7. Amnesty International, Enduring Occupation. Palestinians Under Siege, London 2007.

8. Alternative Information Centre, A Wall on the Green Line?: Israel’s Wall Project Under Scrutiny, Jerusalem 2006. Available at: http://www.alternativenews.org/.

9. OSLO II Interim Agreement Article 40 – pertaining to water supply and wastewater related issues. Availablr at: www.pcpd.org.

10. PLO Negotiations Affairs Department. Information compiled from website and telephone request.