(Προηγούμενο: ΙΙΙ. Ο σιωνισμός ανάμεσα στην ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και στον πόλεμο του Ιούνη του 1967)
Η φιλελεύθερη ισραηλινή εφηµερίδα (Haarets) δηµοσίευσε πρόσφατα ένα γράµµα που στάλθηκε από το Λονδίνο, από κάποιον ∆ρ. Καντούρι, που, στο όνοµα «μιάς ομάδας Ισραηλινών», εκφράζει την άποψη για το ζήτηµα των σχέσεων Ασκεναζίµ - Σεφαραντίµ11 και διαµαρτύρεται ενεργητικά για τη συµπεριφορά απέναντι στον πληθυσµό του Ισραήλ που προέρχεται από την Ανατολή. Ανάµεσα στα άλλα γράφει: «Η συμπεριφορά προς την ανατολική εβραϊκή κοινότητα δεν περιορίζεται στην αδιαφορία για την κουλτούρα και τις παραδόσεις του ιουδαϊσμού αυτού. Το ζήτημα εδώ είναι η πολιτιστική καταστολή... οι θέσεις του Μπεν Γκουριόν και του Γιαμποτίνσκυ εκφράζουν πιστά τις θέσεις της μειοψηφίας των Ασκεναζίμ που κυριαρχεί στο κράτος. Έτσι εκείνοι που ήρθαν από την τσαρική Ρωσία ακολούθησαν το δρόμο των παλιών τους αφεντικών που προωθούσαν τον εκρωσισμό των λαών της ρώσικης αυτοκρατορίας, και όταν ήρθαν στην Παλαιστίνη, άρχισαν τον «εξασκεναζισμό» του ιουδαισμού της Ανατολής»12 Ο Καντούρι καταλήγει στο γράµµα του απαιτώντας «το δικαίωμα πλήρους δημοκρατικής πολιτιστικής έκφρασης για την πλειοψηφία, δηλαδή για την σεφαραδίτικη εβραϊκή κοινότητα και τον παλαιστινιακό αραβικό λαό».
Πρόκειται απλά για ένα γράµµα που δηµοσιεύτηκε στη στήλη των αναγνωστών. Αλλά το περιεχόµενο του ανακινεί ένα πραγµατικό πρόβληµα και αντανακλά µια άποψη που εκφράζεται συχνά από ανατολίτικη ιντελιγκέντσια στο Ισραήλ. Γι’ αυτό, κάνοντας πολεµική στο ∆ρ. Καντούρι θα θέλαµε να εκφράσουµε την άποψη µας για τη θέση των Εβραίων της Ανατολής στο σιωνισµό και στο κράτος του Ισραήλ.
Η απόρριψη του ανατολικοεβραϊκού πολιτισµού στο Ισραήλ είναι γεγονός. Η εβραϊκή ιστορία που διδάσκουν στα σχολεία, ο εβραϊκός πολιτισµός, η λογοτεχνία είναι µόνο, ή περίπου,εκείνη του ευρωπαικού ιουδαισµού. Ο σύγχρονος ισραηλινός πολιτισµός έχει τις ρίζες του, σχεδόν απόλυτα, στην ιστορία και στην παράδοση του Ασκενάζικου ιουδαϊσµού. Χαρακτηριστικό, αν και δευτερεύον, είναι ότι η κουζίνα στο στρατό είναι δυτική, αν και η πλειοψηφία των στρατιωτών είναι ανατολικής προέλευσης.
Υπάρχουν και χειρότερα. Οι ανατολικοί πληθυσµοί θεωρούνται, ακόµη και σήµερα, σαν «φιλοξενούμενοι» των πρωτοπόρων Αζκεναζίµ που, έχοντας πρόγραµµα να οικοδοµήσουν µια δυτική κοινωνία, θεωρούν τον πολιτισµό, τις παραδόσεις και τον τρόπο ζωής των σεφαραδίτικων κοινωνιών σαν κάτι το ξένο που πρέπει να εξαφανιστεί.
Το θέµα δεν είναι λοιπόν η συζήτηση για την πραγµατικότητα των διακρίσεων προς τον ανατολικό πληθυσµό αλλά η ανάλυση της, µέσα στη δυναµική της, στις αµοιβαίες σχέσεις ανάµεσα στο σιωνισµό και στον ανατολίτικο ιουδαϊσµό. Για να καταλάβουµε την πραγµατική φύση και τις αιτίες των διακρίσεων και της παγωµάρας των ανατολικών Εβραίων.
Σύµφωνα µε τις έρευνες του Αρθουρ Ρουπίν, οι Εβραίοι Αζκεναζίµ αντιπροσώπευαν στα 1930 το 91,8% του συνόλου των Εβραίων όλου του κόσµου. Το Παγκόσµιο Εβραϊκό Συµβούλιο εκτιµά ότι το 1963 δεν αντιπροσώπευαν παρά το 83-84%. Είναι πιθανόν ότι από τότε το ποσοστό των Εβραίων της ∆ύσης µειώθηκε κι άλλο. Επομένως εκείνοι που αντιπροσωπεύουν μιά μειοψηφία μέσα στον παγκόσμιο ιουδαισμό είναι πλειοψηφία στο Ισραήλ (οι Εβραίοι της Ανατολής αντιπροσωπεύουν το 55% περίπου του ισραηλινού πληθυσµού).
Το γεγονός ότι η πλειοψηφία του πληθυσµού του Ισραήλ είναι απ’ την Ανατολή δηµιουργεί προβλήµατα. Πράγµατι ο σιωνισµός είναι πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό προιόν του Ασκενάζικου Ιουδαισµού της Ανατολικής Ευρώπης. Οι Εβραίοι του αραβικού κόσµου δεν έπαιξαν κανένα ρόλο στη δηµιουργία του σιωνιστικού κινήµατος και είχαν έναν πολύ δευτερεύοντα ρόλο στη µετέπειτα φάση του σιωνισµού. Όταν ο Μπεν Γκουριόν ανακήρυξε τη δηµιουργία του κράτους του Ισραήλ, οι καταγόµενοι από τον αραβικό κόσµο Εβραίοι δεν ξεπερνούσαν το 10% των 630.000 Εβραίων της Παλαιστίνης. Ανάµεσα στους 452.148 µετανάστες που έφτασαν στην Παλαιστίνη κατά τη διάρκεια της βρετανικής εντολής, οι 377.487 (87,8%) ήρθαν από την Ευρώπη, 40.776 (9,3%) από την Αµερική, 1,8% από την Ασία και 0,9% από την Αφρική. Οι αριθµοί αυτοί δεν έχουν ανάγκη από σχόλια. Αν προσθέσουµε και το γεγονός ότι ανάµεσα στο 1922 και στο 1933, δεν πουλήθηκαν, από τους Εβραίους της Ασίας και της Αφρικής παρά µόνο 30.000 σεκέλ (το σεκέλ ήταν η συνδροµή που επέτρεπε τη συµετοχή στην εκλογή εκπροσώπων για τα σιωνιστικά συνέδρια), ενώ στην Ευρώπη πουλήθηκαν περισσότερο από ένα εκατοµµύριο, δε µένει καµιά αµφιβολία για την «Ασκενάζικη» προέλευση του σιωνισµού. Οι Εβραίοι της Ανατολής δεν συμμετείχαν στο σιωνιστικό κίνημα και στον αποικισμό της Παλαιστίνης πριν από τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ.
Αν ο ∆ρ Καντούρι έχει απόλυτο δίκιο όταν ισχυρίζεται ότι οι απόψεις του Μπεν Γκουριόν και του Γιαµποτίνσκι (και θα προσθέταµε του σιωνιστικού κινήµατος στο σύνολο του) αντανακλούν µιά Ασκενάζικη νοοτροπία, κάνει λάθος όταν λέει ότι «αφού ήρθαν στην Παλαιστίνη άρχισαν να «εξασκεναζίζουν» τους ανατολικούς», γιατί δεν υπήρχαν Ανατολικοί για να «εξασκεναζιστούν», µε εξαίρεση τους παλαιστίνιους ανατολικοεβραίους που ζούσαν στη Σαφέντ, τη Χεβρώνα, την Ιερουσαλήµ κλπ. πολλές γενιές πριν από το σιωνισµό και που δεν είχαν καµία σχέση µε το σιωνιστικό κίνηµα. Οπως άλλωστε και οι ορθόδοξες εβραικές κοινότητες της ∆ύσης που είχαν εγκατασταθεί στην Παλαιστίνη κατά τη διάρκεια των αιώνων, αποκλειστικά για θρησκευτικούς λόγους. «Η πρόσδεση των Εβραίων της Ανατολής στην Παλαιστίνη ήταν κύρια θρησκευτική και μεσσιανική. Εκφραζόταν με τις προσευχές και, κάποιες φορές, με την ατομική ή ομαδική μετανάστευση, για να πεθάνουν και να ταφούν στην Παλαιστίνη»13. Αυτός ο τύπος σχέσης δεν έχει τίποτα το κοινό µε το σιωνισµό και το πολιτικό σχέδιο της δηµιουργίας ενός εβραικού κράτους.
Ο σιωνισµός ήταν στο ξεκίνηµα του µια ιδεολογία και ένα κίνηµα που αποσκοπούσε στο να σπρώξει τους Εβραίους της Ευρώπης να µεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη για να οικοδοµήσουν ένα εβραϊκό κράτος, ικανό «να είναι ένα ανάχωμα της κουλτούρας και του πολιτισμού ενάντια στην ασιατική βαρβαρότητα» (Hertzl). Στο σιωνιστικό σχέδιο δεν υπήρχε χώρος για τους Εβραίους της Ανατολής - ελάχιστα γνωστούς στον ευρωπαϊκό ιουδαϊσµό της εποχής εκείνης - και αυτοί, µε ελάχιστες εξαιρέσεις, παρέµειναν ξένοι προς το σιωνιστικό κίνηµα.
Η κατάσταση άλλαξε αποφασιστικά µετά τη δηµιουργία του κράτους του Ισραήλ:
α) Μετά τη δηµιουργία του κράτους του Ισραήλ, ο πρώτος στόχος δεν θα είναι «η επίλυση του εβραϊκού ζητήματος», αλλά η ενίσχυση του εβραϊκού κράτους. Για το σκοπό αυτόν όλοι οι Εβραίοι, ακόµη και οι ανατολικοί, είναι καλοί.
β) Η σύγκρουση ανάµεσα στο Ισραήλ και τις αραβικές χώρες θα κάνει την κατάσταση των Εβραίων στις χώρες αυτές ανυπόφορη. Σε ορισµένες περιπτώσεις οι Εβραίοι αισθάνθηκαν υποχρεωµένοι να φύγουν από τις χώρες καταγωγής τους και να µεταναστεύσουν στο Ισραήλ. Στις περισσότερες περιπτώσεις µεταφέρθηκαν κυριολεκτικά στο Ισραήλ (µερικές φορές µε τη βία) χάρη στη συνεργασία και το κοινό συµφέρον του νεαρού εβραϊκού κράτους και των αντιδραστικών αραβικών καθεστώτων.
γ) Εποµένως, το εβραϊκό κράτος θα αποτελείται, κατά πλειοψηφία, από εθνικές κοινότητες που δεν πήραν µέρος στο σιωνιστικό εποικισµό, που δεν τον θέλησαν και που δεν πάρθηκαν υπόψη στη σιωνιστική ιδεολογία και πρακτική µέχρι το 1948.
Με άλλα λόγια, οι Εβραίοι της Ανατολής δεν ήταν ενεργά υποκείµενα του σιωνισµού αλλά θύματα της συνεργασίας ανάµεσα στο σιωνισµό και την αραβική αντίδραση. Θύµατα του σιωνισµού που, µε τη δηµιουργία του εβραϊκού κράτους µέσα στην Αραβική Ανατολή, ενάντια στη θέληση του τοπικού πληθυσµού, δηµιούργησαν ένα ισχυρό αντι-εβραϊκό αίσθηµα ανάµεσα στις αραβικές µάζες. Θύµατα του σιωνισµού που χρησιµοποίησε όλα τα µέσα για να προκαλέσει απέλαση των εβραικών κοινοτήτων από τις αραβικές χώρες, υποχρεώνοντας τους να φύγουν (ακόµη και τοποθέτηση βοµβών στις συναγωγές και στα εβραϊκά κτίρια και υποσχέσεις στους διεφθαρµένους άραβες ηγέτες ότι θα πάρουν τα αγαθά των Εβραίων που θα εγκατέλειπαν τη χώρα τους). Θύµατα του σιωνισµού γιατί πιέστηκαν να µεταναστεύσουν σε µιά ευρωπαϊκή κοινωνία, που τους ήταν κοινωνικά και πολιτισµικά ξένη. Θύµατα της αραβικής αντίδρασης που συχνά δε δίστασε να ενισχύσει το εβραϊκό κράτος προωθώντας ένα κύµα αντισηµιτισµού για να µεταστρέψει τις µάζες από την τεράστια δυσαρέσκεια που τους προκάλεσε η ήττα του 1948-49 και για να ιδιοποιηθεί τα αγαθά των εβραίων που µετανάστευσαν στο Ισραήλ (όπως συνέβη ιδιαίτερα µε τη µεγάλη, πλούσια και ανεπτυγµένη εβραϊκή κοινότητα του Ιράκ). Χωρίς την ενεργή υποστήριξη της αραβικής αντίδρασης, η προπαγάνδα και οι προκλήσεις των σιωνιστών δεν θα µπορούσαν να αναγκάσουν την πλειοψηφία των εβραίων των αραβικών χωρών να εγκαταλείψουν τις χώρες τους.
Για το σιωνισµό κάθε µη ευρωπαϊκό στοιχείο - όχι µόνο αραβικό αλλά και ανατολικοεβραϊκό - είναι κάτι το ξένο. Ο Μπεν Γκουριόν προειδοποιούσε διαρκώς για τον κίνδυνο «λιβανοποίησης», όχι από µίσος για τους Εβραίους της Ανατολής - αν και πολλοί σιωνιστές ηγέτες µισούσαν τους Εβραίους της Ανατολής σαν τέτοιους, όπως π.χ. ο εθνικός ποιητής H. N. Bialik, γνωστός, ανάµεσα στα άλλα για τη δήλωση του: «Μισώ τους Άραβες γιατί μου θυμίζουν τους Εβραίους της Ανατολής» - αλλά γιατί το σιωνιστικό κράτος δεν θα µπορούσε να είναι παρά µόνο ευρωπαϊκό, αν δε θέλει να αφοµοιωθεί από τον αραβικό κόσµο και να εξαφανισθεί. Η ανάγκη γιά εργατικά χέρια και σάρκας για τα κανόνια έσπρωξε τους σιωνιστές να φέρουν εκατοντάδες χιλιάδων Εβραίων της Ανατολής, αλλά µε την άποψη του να τους «εξευρωπαΐσουν» ή, τουλάχιστον, να τους περιθωριοποιήσουν µέσα στην ισραηλινή κοινωνία. Μια αποτυχία στο πεδίο αυτό θα ήταν καταστροφική για το σιωνισµό, γιατί θα σήµαινε την απώλεια εκείνου του στοιχείου που κάνει το Ισραήλ απαραίτητο για τις ιµπεριαλιστικές δυνάµεις.
Το «μάζεμα των διασκορπισμένων» (kibouts Galouyot) και η ενσωµάτωση των κοινοτήτων (Mizoug Galouyot) είναι δύο στόχοι που περιλαµβάνονται στο πρόγραµµα του σιωνισµού. ∆εν µπορούν να υλοποιηθούν και οι δύο µαζί παρά µόνο αν «ενσωμάτωση» σηµαίνει αφοµοίωση στον δυτικό πολιτισµό και τρόπο ζωής. Οι σιωνιστές, στο σύνολο τους, δεν ενδιαφέρονται για την ιδιαίτερη υπερ-εκµετάλλευση των Εβραίων της Ανατολής (αν και θα πρέπει να σηµειώσουµε ότι η δυναµική του ισραηλινού καπιταλισµού και οι νόµοι του κέρδους ωθούν προς την κατεύθυνση αυτή, όπως ωθούν και προς την εκµετάλλευση της αραβικής εργατικής δύναµης, κάτι που είναι αντιφατικό µε τους βασικούς στόχους του σιωνισµού). Ενδιαφέρονται ακόµη λιγότερο να διατηρήσουν τους Εβραίους της Ανατολής στον ιδιαίτερο πολιτισµό τους για να υπάρχουν διακρίσεις µε αυτούς. Αυτό που ήθελαν, είναι να «εξυψωθούν» στο επίπεδο του ευρωπαϊκού πολιτισµού και έτσι να γίνουν «πραγματικοί και καλοί Εβραίοι» (Γκόλντα Μέιρ).
Το πρόβληµα είναι ακριβώς στο ότι ο στόχος αυτός δεν είναι πραγµατοποιήσιµος για µιά χώρα όπου οι προτεραιότητες της υπαγορεύονται, απ’ τη µιά από µιά µόνιµη εµπόλεµη κατάσταση, και ,απ’ την άλλη από τη λογική του καπιταλιστικού κέρδους και της ατοµικής επιτυχίας. Το ισραηλινό κράτος είναι απόλυτα ανίκανο να ξεµπλοκάρει τα κονδύλια που θα απαιτούνταν για την πλήρη ενσωµάτωση των Εβραίων της Ανατολής στην ευρωπαϊκή ισραηλινή κοινωνία. Η σύγκριση που κάνει ο ∆ρ. Καντούρι µε τη συµπεριφορά των λευκών εποίκων προς τους ιθαγενείς, δεν ισχύει (αντίθετα ισχύει για τη σχέση του συνόλου των Εβραίων του Ισραήλ µε τους Παλαιστινίους). Απέναντι στον αραβικό κόσµο, οι σιωνιστές θα ήθελαν να «εξασκεναζίσουν» τους Εβραίους της Ανατολής, αλλά δυστυχώς τους είναι απαραίτητοι.
Σ’ αυτό το πλαίσιο είναι που αναπτύσσεται το αίσθηµα της εθνικής, κοινωνικής, οικονοµικής και πολιτιστικής καταπίεσης. Πνίγοντας τον τοπικό πολιτισµό των Εβραίων της Ανατολής, καταστρέφοντας τον τρόπο ζωής τους, εκφράζοντας ανοιχτά την περιφρόνηση τους για τους «πρωτόγονους», η ασκενάζικη µειοψηφία παραµένει ανίκανη να προωθήσει µιά «ανάπτυξη» που η ίδια ευαγγελίζεται. ∆εν µένουν λοιπόν παρά οι διακρίσεις, η καταπίεση, η περιφρόνηση, που οδηγούν όλο και περισσότερο στην αποµόνωση, στο µίσος και στο συναίσθηµα ότι είναι τελείως ξένοι µε τη σιωνιστική κοινωνία.
Οι ριζοσπαστικοποιηµένοι διανοούµενοι από την Ανατολή αρνούνται όλο και περισσότερο την προοπτική της αφοµοίωσης στην ασκενάζικη κοινωνία. Ορισµένοι, όπως φαίνεται να υποδηλώνει ο ∆ρ Καντούρι στην κατάληξη της επιστολής του, διεκδικούν µια αυτονοµία στα πλαίσια της ισραηλινής κοινωνίας, επιθυµώντας ταυτόχρονα µια προσέγγιση µε τους Αραβες της Παλαιστίνης µε τους οποίους δηλώνουν ότι αισθάνονται πιό κοντά απ’ όσο µε τους Εβραίους της ∆ύσης. Αυτό είναι µια πιθανότητα. Υπό τον όρο όµως ότι αυτή η εθνικο-πολιτική συνειδητοποίηση συνοδευτεί από µία πολιτική ρήξη. Γιατί αν οι Εβραίοι της Ανατολής δεν έχουν αφοµοιωθεί και δεν πρόκειται να αφοµοιωθούν, σε ισότιµη βάση, µέσα στη δυτική σιωνιστική κοινωνία, δεν έχει ξεκινήσει η διαδικασία της αποαραβοποίησης ή της πολιτισµικής µεταβολής τους. Η εθνική ενότητα ενάντια στους Άραβες πέτυχε ωστόσο να δηµιουργήσει µια πολύ πλατειά τάφρο ανάµεσα στους Εβραίους της Ανατολής και τις χώρες προέλευσής τους (και η αραβική αντίδραση δεν έκανε τίποτα για να σταµατήσει αυτή τη διαδικασία, ακριβώς το αντίθετο).
Για τους Εβραίους της Ανατολής η επαναπόκτηση της ταυτότητας προέλευσης τους δεν είναι δυνατή παρά µόνο στα πλαίσια µιάς ρήξης µε το σιωνισµό και ενός ανοίγµατος προς τον αραβικό κόσµο. Χωρίς αυτά η τάφρος που διευρύνεται ανάµεσα στα παιδιά των ευρωπαίων πρωτοπόρων και στα παιδιά των µεταναστών από τις αραβικές χώρες δε θα χωρίζει δύο πολιτισµούς, δύο κοινότητες µε τις ιδιαίτερες ταυτότητες τους, αλλά µια αποµονωµένη και εξαπατηµένη µάζα και µια άρχουσα τάξη (και µιά εργατική αριστοκρατία). Αυτό θα ενισχύσει το «δυτικό» χαρακτήρα του εβραικού κράτους µειώνοντας όλο και περισσότερο τις τελευταίες ελπίδες ενσωµάτωσης στον αραβικό κόσµο, που είναι οι µόνες ελπίδες για το ιουδαιο-ισραηλινό έθνος να ζήσει µε ειρήνη και ασφάλεια.
Πιό κοντά , λόγω της ιστορίας τους και του πολιτισµού τους του αραβικού κόσµου, και ξένοι προς το σιωνισµό, οι Εβραίοι της Ανατολής µπορούν να γίνουν η ρωγµή στην εθνική ενότητα και η γέφυρα ανάµεσα στους Εβραίους του Ισραήλ και τον αραβικό κόσµο. Μόνο µε αυτή την προϋπόθεση θα µπορέσουν οι Εβραίοι της Ανατολής να τερµατίσουν την καταπίεση, την αποξένωση και τις διακρίσεις που υφίστανται. Μέσα στο πλάισιο του εβραικού κράτους οι εβραίοι θύµατα του σιωνισµού δεν έχουν περισσότερες πιθανότητες να απελευθερωθούν από τους άραβες θύµατά του. Η απελευθέρωση των µεν είναι η προϋπόθεση της δυνατότητας απελευθέρωσης των δε.
__________________________________________________________________
Σημειώσεις
(11) Ο όρος Ασκενάζ (στην πληθυντικό Ασκεναζίµ) χαρακτηρίζει το σύνολο των Εβραίων της Ανατολικής Ευρώπης, ο όρος Σεφαράντ τους Εβραίους του Μουσουλµανικού κόσµου, των Βαλκανίων και της λεκάνης της Μεσογείου. Ωστόσο, θα χρησιµοποιούµε τον όρο αυτόν µόνο για τους Εβραίους που προέρχονται από τον Μουσουλµανικό κόσµο.
(12) Haaretz, 28/4/80
(13) «Σιωνισμός» Encyclopedia Judaica
Αναρτήσεις
