Πηγή: www.middleeasteye.net
Το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα πολιτιστικής κληρονομιάς της Παλαιστίνης, αναμένεται να ανοίξει τις πόρτες του τον Μάιο του 2016 και θα είναι το πρώτο δημόσιο μουσείο του είδους του.
Στους λόφους της πανεπιστημιούπολης Μπιρ Ζέιτ, είκοσι μίλια από την Ιερουσαλήμ, ένα μοντέρνο οικοδόμημα ξεπροβάλλει στο πράσινο τοπίο. Άντρες με κράνη τριγυρίζουν γύρω από μια γυάλινη επιφάνεια, αλλά σύντομα θα αντικατασταθούν από τους νέους ιδιοκτήτες του κτιρίου: το προσωπικού του Μουσείου της Παλαιστίνης.
Όταν θα ανοίξει για το κοινό, στα μέσα Μαΐου, το Μουσείο της Παλαιστίνης θα είναι το πρώτο δημόσιο μουσείο του είδους του στην Παλαιστίνη και ένα από τα μοναδικά στον κόσμο. Σχεδιάστηκε, χρηματοδοτήθηκε και κατασκευάστηκε με την ισραηλινή κατοχή να βάζει συνεχώς εμπόδια και σκοπός του είναι, όπως λέει και το μότο του, να αποτελέσει «ένα ασφαλές μέρος για επικίνδυνες ιδέες».
Ένα ασφαλές μέρος για επικίνδυνες ιδέες
Το να συγκεντρώσεις τα κομμάτια της ιστορίας της Παλαιστίνης και του λαού της, τόσο στη πατρίδα όσο και στη διασπορά, δεν είναι εύκολο. Το μουσείο χρειάστηκε να πάρει καινοτόμες πρωτοβουλίες για την έρευνα και την κατάρτιση του προγράμματος εκθεμάτων του, που έχει προσαρμοστεί ειδικά για να παρουσιάσει την αραβική ιστορία που έχει περιθωριοποιηθεί και εξαφανιστεί για πολλά χρόνια εξαιτίας της συνεχιζόμενης ισραηλινής κατοχής στην Παλαιστίνη.
Η αρχική σύλληψη της ιδέας έγινε πριν από 18 χρόνια από την Welfare Association, μια διεθνή ΜΚΟ που ασχολείται με την ανάπτυξη και διατήρηση της παλαιστινιακής ταυτότητας και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο Ομάρ αλ Γκατάν, πρόεδρος του μουσείου, είχε συντονιστικό ρόλο στην πραγματοποίηση του σχεδίου και θυμάται τις πρώτες συζητήσεις για το ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να παρουσιαστεί η πολιτιστική κληρονομιά της Παλαιστίνης.
 |
| Omar al-Qattan |
«Στην αρχή δεν καταφέρναμε να συμφωνήσουμε σε κάτι, γιατί ιδιοκτήτες του μουσείου είναι τα μέλη της ΜΚΟ και υπήρχαν πολλές διαφορετικές απόψεις, λόγω διαφοράς ηλικίας και κατανόησης για το τι είναι τα μουσεία. Μια ομάδα που εκπροσωπούσε ο πρώην καθηγητής Αμπού Λουγκχοντ, από τη γενιά της Νάκμπα, πρότεινε το μουσείο να γίνει επετειακό. Μια ομάδα από μας, που ήμασταν νεότεροι είπαμε όχι. Καλό είναι αυτό, αλλά θέλαμε κάτι που θα έδειχνε και την σύγχρονη Παλαιστίνης και θα μας βοηθούσε να δούμε πως θα έμοιαζε το μέλλον».
Η φιλοδοξία του Γκατάν να δημιουργήσει ένα θεματικό μουσείο με ένα πρόγραμμα εκθέσεων που θα προέκυπτε από έρευνα και θα ξεπερνούσε την Παλαιστίνη, πάγωσε όταν ξέσπασε η Δεύτερη Ιντιφάντα το 2000. Την δεκαετία που ακολούθησε, τα μέλη αντάλλασαν ιδέες και σχέδια και το 2010 έγινε ένας αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον σχεδιασμό του κτιρίου. Το 2011 ξεκίνησαν να μαζεύουν χρήματα και το 2013 ξεκίνησε η κατασκευή της πρώτης φάσης του μουσείου.
Το Μουσείο είναι το πρώτο «πράσινο κτίριο» που έχει κατασκευαστεί στην Παλαιστίνη. Η πρώτη φάση θα ολοκληρωθεί το 2016. Η δεύτερη φάση είναι η επέκτασή του από 3,5 Km2 σε 10 km2 μέχρι το 2016.
«Η ιδέα που είχα προτείνει, είναι ακόμα εκεί – η κεντρική ιδέα, να υπάρχει ένα μητρικό κτίριο με δορυφόρους, που θα αντιπροσωπεύει την διασπορά των Παλαιστινίων και το γεγονός ότι η επικοινωνία είναι πολύ δύσκολη», λέει ο Γκατάν. «Η ιδέα είναι να κτίσουμε την συλλογή μας, ψηφιακή ή πραγματική, που θα έχουμε βρει μετά από έρευνα και θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των προγραμμάτων μας».
Μητρικό κτίριο και δορυφόροι
Αν και το κτίριο που ο Γκατάν το περιγράφει ως μητρικό, θα ανοίξει τον Μάιο, οι εκθέσεις θα αρχίσουν το φθινόπωρο.
Όπως και σε κάθε πρόγραμμα τέτοιου μεγέθους, έχουν υπάρξει σημαντικά προβλήματα: καθυστερήσεις και οικονομικές πιέσεις που διογκώνονται από την τρέχουσα πολιτική κατάσταση και τους περιορισμούς. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής, Τζακ Περσέκιαν, έφυγε από το μουσείο στα τέλη του 2015 και η σχεδιαζόμενη εναρκτήρια έκθεση, μια εξερεύνηση στα πιο πολύτιμα αποκτήματα του μέσου Παλαιστίνιου, πάγωσε.
Σημαντικός στόχος του μουσείου είναι να φτάσει στις παλαιστινιακές κοινότητες του εξωτερικού. Η Ρέιτσελ Ντετμαν, ανεξάρτητη επιμελήτρια από την Βηρυτό, κλήθηκε για να επιβλέψει μια από τις πρώτες δορυφορικές εκθέσεις, που είχε προγραμματιστεί να ξεκινήσει ταυτόχρονα στην Βηρυτό και στο Μπιρ Ζέιτ τον Μάιο. Τελικά βρέθηκε να ασχολείται με την εναρκτήρια έκθεση του μουσείου, μια εις βάθος έρευνα στην ιστορία του παλαιστινιακού κεντήματος με τη χρήση πολυμέσων, ακόμα και αν αυτή γίνει 150 μίλια μακριά από το κτίριο του μουσείου.
«Ο φυσικός χώρος είναι κρίσιμος γιατί δείχνει τις πραγματικές δυνατότητες το μουσείου, που λειτουργεί ως χώρος αντίστασης στις απειλές αφανισμού και ο υπαρκτός χώρος είναι σημαντικός», λέει η Ντετμαν αναφερόμενη στις άυλες πρακτικές του μουσείου. «Την ίδια ώρα, η ιδέα ενός δορυφόρου είναι εξαιρετικά συναρπαστική γιατί ανταποκρίνεται σε μια παγκόσμια ανάγκη ύπαρξης ενός μουσείου που θα αντανακλά την παγκόσμια φύση του κοινού του. Ειδικά με τους Παλαιστίνιους, που έχουν εκτοπιστεί για τόσα πολλά χρόνια, εκδιώχθηκαν, περιθωριοποιήθηκαν, τους αρνήθηκαν να έχουν δική τους φωνή και ζουν σε όλο τον κόσμο, η ιδέα του δορυφόρου επιτρέπει να ενσωματώσουν και να δυναμώσουν οι ιδέες τους».
Η Ντετμαν εξηγεί ότι η επιθυμία της να οπτικοποιήσει τα πολιτιστικά χειροτεχνήματα που περιλαμβάνονται στην έκθεση, συμβαδίζει με την δέσμευση του μουσείου για μακρόχρονη και εις βάθος έρευνα. Η έκθεση, που θα ανοίξει στις 25 Μαΐου στο Νταρ ελ Νιμέρ, έχει κομμάτια από ιδιωτικές συλλογές, φωτογραφικά και γραπτά ντοκουμέντα, πρωτότυπες συνεντεύξεις και έχουν συνεργαστεί σύγχρονοι Παλαιστίνιοι σχεδιαστές.
«Η έρευνα μου ξεκινάει από την πεποίθησή μου ότι ο υλικός πολιτισμός – όπως είναι τα αντικείμενα που φτιάχτηκαν από ανθρώπους για να ντυθούν- είναι εγγενώς πολιτικός. Μπορούν να μας πουν κάτι για την παλαιστινιακή ιστορία, συμπεριλαμβανομένης της παλαιστινιακής ιστορίας στον Λίβανο και θα ανοίξουν πραγματικά καρποφόρες συζητήσεις στο σήμερα. Για μένα, κάτι τέτοιο επεκτείνεται πέρα από τις αρμοδιότητες του μουσείου: να ξεκινάς μια συζήτηση, να είσαι ένα ασφαλές μέρος για επικίνδυνες ιδέες και να εμπλέξεις κοινό από το εξωτερικό, από όπου και αν προέρχεται».
Ένα παλαιστινιακό οικογενειακό άλμπουμ
 |
| Ο Haj Amin al-Husseini (δεξιά) με τους ανιψιούς του στον Οθωμανικό στρατό, 1914-1917 |
Ενώ το πρόγραμμα εκθέσεων στο μητρικό κτήριο στο Μπιρ Ζέιτ παραμένει ρευστό μέχρι να διοριστεί καινούριος καλλιτεχνικός διευθυντής, η ομάδα εξακολουθεί να δουλεύει, επικεντρώνοντας στα εικονικά στοιχεία του μουσείου.
Σε μια προσπάθεια να προσεγγίσουν τους Παλαιστίνιους της διασποράς και το διεθνές κοινό που ίσως να μην ερχόταν σε επαφή με τις καθημερινές ιστορίες των Παλαιστινίων, η ψηφιακή πλατφόρμα του μουσείου βασίζεται στο σχέδιο «Οικογενειακό Άλμπουμ». Μαζί με ένα διαδραστικό ιστορικό χρονικό, το αρχείο περιλαμβάνει καθημερινές οικογενειακές φωτογραφίες και λεπτομερείς συνεντεύξεις και θα είναι διαθέσιμο το καλοκαίρι.
«Το οικογενειακό άλμπουμ ξεκίνησε με το σκεπτικό ότι οι οικογενειακές φωτογραφίες είναι κάτι που όλοι έχουμε και αγαπάμε», λέει η Ντάλια Ότμαν, διευθύντρια του οπτικοακουστικού μουσειακού αρχείου. «Αποτελεί ένα παράθυρο προς τις οικογενειακές παραδόσεις, τα έθιμα, τον πολιτισμό και σημαντικές στιγμές της ιστορίας. Είναι ένας πολύ ωραίος τρόπος να δούμε την παλαιστινιακή ιστορία».
Στα τέλη του 2014, η ομάδα αρχείου ξεκίνησε να οργώνει τον κόσμο με συγγενείς και φίλους και έψαχναν φωτογραφίες. Αρχικά έστησαν μια σκηνή στην πλατεία αλ Μανάρα, στη Ραμάλα και εξηγούσαν στους περαστικούς ότι το οικογενειακό τους άλμπουμ μπορούσε να αναδείξει το μεγαλείο της παλαιστινιακής ιστορίας. Τα νέα διαδόθηκαν και σήμερα το αρχείο έχει συγκεντρώσει και σκανάρει περίπου 10.000 φωτογραφίες.
 |
| Η ετήσια φωτογραφία της οικογένειας Spridon Sarouf, Γιάφα 1928 |
Ευθυγραμμιζόμενοι με τα υψηλά στάνταρ του μουσείου, που έχουν αναγνωριστεί από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων, οι αρχειοθέτες γύριζαν όλη την Παλαιστίνη με συμβόλαια ψηφιοποίησης και πέρασαν αρκετό χρόνο καταγράφοντας με λεπτομέρεια την ιστορία της κάθε φωτογραφίας. Αφού τις κράταγαν στο μουσείο για δυο βδομάδες, τις επέστρεφαν στους ιδιοκτήτες μαζί με ένα ψηφιοποιημένο CD και οδηγίες για τη σωστή συντήρησή τους.
Αντιμετωπίζοντας πολλές προκλήσεις, εσωτερικές και εξωτερικές, ο Γκατάν είναι πολύ υπερήφανος για τα καινοτόμα προγράμματα του μουσείου και την ηλεκτρονική πλατφόρμα. Όμως γνωρίζει επίσης καλά τα προβλήματα που θα αντιμετωπίσει μόλις ανοίξουν οι πόρτες τον Μάιο. Παρόλο που έχουν δώσει προσοχή στην ασφάλεια, κάποια πράγματα παραμένουν εκτός ελέγχου.
«Νομίζω πως είναι το πρώτο μουσείο που χτίστηκε κάτω από στρατιωτική κατοχή, άρα είναι εκπληκτικό που υπάρχει», λέει ο Γκατάν χαμογελώντας. «Αλλά αυτό έχει δικά του προβλήματα, γιατί δεν έχουμε ελευθερία κινήσεων, ούτε το ντόπιο κοινό μας. Είμαστε εκτεθειμένοι στην βία των εποίκων, του ισραηλινού στρατού και ο κόσμος γνωρίζει πολύ καλά ότι χρηματοδοτεί ένα έργο που είναι εύθραυστο. Είναι όμως ένα ρίσκο που πρέπει να πάρουμε».
 |
| Η Ομάδα Ποδοσφαίρου της Παλαιστίνης, 1928 |
 |
| Τα εγκαίνια της Δεύτερης Αραβικής Βιομηχανικής Έκθεσης στο Ξενοδοχείο Παλάς, Ιερουσαλήμ 1934 |