Ποιος ήταν ο πρώτος Παλαιστίνιος της σύγχρονης ιστορίας

Του Zachary Foster*, πηγή: blog.palestine-studies.org

Φορώντας σκούρο κουστούμι και φέσι, φαινόταν σαν να είχε ένα τσιγάρο μονίμως στην πίπα από ελεφαντόδοντο, συχνά έβηχε «μέσα από δακτυλίδια καπνού που έκρυβαν το κεφάλι του με καπνό». Τον έλεγαν Khalil Baydas (1874–1949), ήταν θείος του Έντουαρντ Σαΐντ και ο πρώτος Άραβας που χρησιμοποίησε τον όρο «Παλαιστίνιος» στην σύγχρονη παγκόσμια σκηνή.

Αφού ολοκλήρωσε την εκπαίδευση του στο ρώσικο ιεραποστολικό σχολείο της Ναζαρέτ – όπου καταβρόχθισε τα ρωσικά βιβλία της σχολικής βιβλιοθήκης – ο Baydas εργάστηκε ως διευθυντής σε ρώσικα δημοτικά σχολεία σε όλη την περιοχή.

Εκεί ήταν που ο Baydas συνειδητοποίησε ότι «ο λαός της Παλαιστίνης χρειάζεται ένα βιβλίο γεωγραφίας για την χώρα του», όπως ήταν ακριβώς τα λόγια του. Έτσι, στην ηλικία των 24 χρόνων, το 1898, μετέφρασε το βιβλίο του αρχαιολόγου A.A. Olesnitskii «Μια περιγραφή της Ιερής Γης» από τα Ρώσικα στα Αραβικά. «Τα βιβλία γεωγραφίας που υπάρχουν σήμερα στα αραβικά, είναι ελλιπείς». Αυτό το βιβλίο είναι «η περιγραφή της γης της Παλαιστίνης».

Η καλοκαιρινή αγροτική δουλειά στην Παλαιστίνη ξεκινάει τον Μάιο με την συγκομιδή του σιταριού και του κριθαριού, εξηγεί ο Baydas στην μετάφραση. Αφού περάσει ολόκληρο καλοκαίρι χωρίς να έχει βρέξει – με τις στέρνες νερού άδειες και τα ποτάμια ξερά – «ο Παλαιστίνιος αγρότης περιμένει με ανυπομονησία την άφιξη του χειμώνα, για να ποτίσουν οι βροχές τα ξεραμένα χωράφια». Ο σύγχρονος παλαιστινιακός λαός, γεννήθηκε. (Αυτή η αναφορά είναι δεκαπέντε χρόνια προγενέστερη από την πρώτη αναφορά που νόμιζα ότι είχα βρει για τον σύγχρονο παλαιστινιακό λαό).

Εδώ πρέπει να θυμηθούμε ότι στα μέσα του 19ου αιώνα, Αμερικάνοι και Βρετανοί Προτεστάντες, Γάλλοι Ιησουίτες και Ρώσοι Ορθόδοξοι ιεραπόστολοι, ίδρυσαν εκατοντάδες σχολεία στη Συρία και την Παλαιστίνη, μορφώνοντας δεκάδες χιλιάδες αγόρια και κορίτσια. Οι καθηγητές που είχαν γεννηθεί στο εξωτερικό γνώριζαν τα πάντα για την Παλαιστίνη, την λέξη όπως και την πλούσια ιστορία και γεωγραφία, μια ιστορία και γεωγραφία που δίδασκαν εκτενώς στην τάξη. (Στην πραγματικότητα, ο όρος παλαιστινιακός χρησιμοποιούταν ήδη δεκαετίες πριν στις δυτικές γλώσσες από τον Βρετανό James Finn, τον Γερμανό Ludwig Schneller και τον Αμερικάνο James Wells).

Το πρόγραμμα εκπαίδευσης διδασκάλων του Ρώσικου Ορθόδοξου σχολείου, που ιδρύθηκε το 1886 στη Ναζαρέτ, όπου ο Baydas έμαθε ρώσικα, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην μόρφωση μιας γενιάς Αράβων διανοούμενων που θα αρχίσουν να αυτοαποκαλούνται Παλαιστίνιοι.

Αρχές 20ου αιώνα

«Ένας Παλαιστίνιος περιγράφει παλαιστινιακές πόλεις». Αυτό έγραφε ο τίτλος ενός άρθρου του 1902 που δημοσιεύθηκε στα αραβικά από έναν ακόμα απόφοιτο του ρώσικου προγράμματος, τον Ορθόδοξο Άραβα από τη Ναζαρέτ, Salim Qub‘ayn.

Στο άρθρο, ο Qub‘ayn συνέκρινε τις σύγχρονες συνθήκες στη Γαλιλαία και τη Τιβεριάδα με τις αντίστοιχες της εποχής του Ιησού Χριστού, όπως τις περιέγραφε ο Γάλλος σχολάρχης του 19ου αιώνα Ernest Renan.

Επρόκειτο για ένα άκρως δημοφιλές είδος λογοτεχνίας ανάμεσα στους Οριενταλιστές της Ευρώπης και τους Άραβες ομόλογούς τους στη Μέση Ανατολή – ένα είδος που χαρακτηρίστηκε υποτιμητικά ως οριενταλισμός από τον Έντουαρντ Σαΐντ.

Ο Najib Nassar πρέπει να εμπνεύστηκε από το άρθρο και έστειλε τις δικές του σκέψεις για το θέμα στο al-Jami’a, που εξέδιδε ο Farah Antun, ο μετανάστης από την Τρίπολη στην Αίγυπτο. (Μια δεκαετία αργότερα, ο Nassar θα ιδρύσει μια από τις πιο σημαντικές εφημερίδες στην Παλαιστίνη, την al-Karmil).

Ο Antum δημοσίευσε το άρθρο του Qub‘ayn σε δύο μέρη με τον ίδιο τίτλο «Ένας Παλαιστίνιος περιγράφει τις παλαιστινιακές πόλεις». «Καθώς διάβαζα στο al-Jami’a την ιστορία του Ιησού όπως την εξηγούσε ο φιλόσοφος Renan», έγραφε ο Nassar, «έπεσα πάνω στα αρχαία ονόματα μερικών παλαιστινιακών πόλεων».

Ο Nassar ερεύνησε τα αρχαία ονόματα των σύγχρονων τοποθεσιών σε αυτό που ονόμαζε Παλαιστίνη. Ορισμένα αναφέρονταν στα Βιβλικά βιβλία του Ιησού και το Κατά Μάρκου Ευαγγέλιο και άλλα στα ελληνικά, όπως στον Ηρόδοτο και τον Ιώσηπο τον Φλάβιο. Άλλα επίσης αναφέρονταν από διάσημους άραβες γεωγράφους όπως ο Yaqut. Επρόκειτο για μια φιλολογική ανάλυση της σύγχρονης αστικής γεωγραφίας της Παλαιστίνης που εμπνεύστηκε από μια πλήρη γκάμα αρχαίων, αραβικών και σύγχρονων δυτικών πηγών.

Ο Nassar, όπως και ο Qub‘ayn και οι δυτικοί οριενταλιστές ομόλογοί του, αναζητούσε τις αρχαίες, συχνά βιβλικές ρίζες των σύγχρονων τοπωνυμίων της Μέσης Ανατολής.

Τα εδάφη της Βίβλου ήταν ζωντανά και μπορούσαν να εξεταστούν διεξοδικά για να κατανοηθούν τα ιερά και πιο σημαντικά βιβλία της ανθρώπινης ιστορίας –η Παλαιά και Καινή Διαθήκη.

Η γεωγραφία και η ιστορία ήταν επίσης σημαντικά μαθήματα στα αμερικάνικα και γαλλικά ιεραποστολικά σχολεία. Όπως μου εξήγησε η ιστορικός και αρχειονόμος Christine Linder, η γεωγραφία ήταν ένα από τα πέντε δημοφιλή μαθήματα στα αμερικάνικα σχολεία στη Συρία και την Παλαιστίνη την περίοδο 1870-1890.

Στην πραγματικότητα, μερικοί από τους πιο επιφανείς Αμερικανούς εκπαιδευτές, όπως οι Cornelius

Van Dyck, Simeon Calhoun, George E. Post και Harvey Porter, έγραφαν και δίδασκαν στα αραβικά. Οι Βρετανοί ομόλογοί τους πιθανά δίδασκαν για την Παλαιστίνη, χρησιμοποιώντας τους χάρτες που παρατίθενται στην φωτογραφία. Και οι δύο έχουν εκδοθεί στον Λονδίνο σε έναν άτλαντα πιθανά του 19ου ή αρχές του 20ου αιώνα.

Οι μαθητές που μορφώθηκαν στα ιεραποστολικά σχολεία έγραψαν δεκάδες άρθρα και βιβλία για την ιστορία και γεωγραφία της Παλαιστίνης και κυκλοφόρησαν στη Μέση Ανατολή την περίοδο 1870-1890, εκείνα τα κρίσιμα χρόνια που οδήγησαν στην εμφάνιση του παλαιστινιακού λαού στην παγκόσμια ιστορία.

Επίσης μετέφρασαν στα αραβικά μια σειρά από ρωσικά, αγγλικά και γαλλικά βιβλία σχετικά με την Παλαιστίνη. Εξέτασαν τα ευρωπαϊκά αρχαιολογικά ευρήματα για την αρχαία ιστορία της Παλαιστίνης στα περιοδικά τους και σχολίαζαν στα ημερολόγιά τους τα αμερικανικά βιβλία για την τοπογραφία της Παλαιστίνης.

Κατάφεραν να κάνουν δημοφιλή την λέξη Παλαιστίνη στα αραβικά, που είχε ξεχαστεί για πολλούς αιώνες κάτω από την Οθωμανική διοίκηση και την ίδια ώρα τόνιζαν την σημασία της βιβλικής ιστορίας σε αναρίθμητες συζητήσεις στις αίθουσες διδασκαλίας, δημόσιες διαλέξεις, ιδιωτικές συναντήσεις και γεύματα.


*Ο Zachary Foster είναι φοιτητής διδακτορικού στο Τμήμα Εγγύς Ανατολής του Πανεπιστημίου Πρίνστον

Διαβάστε το πρώτο μέρος: Η καταγωγή της σύγχρονης Παλαιστίνης στα Οθωμανικά έγγραφα