Διδάγματα από την εμπειρία της Νότιας Αφρικής

Τα Μπαντουστάν και η μονομερής διακήρυξη Κράτους

της Virginia Tilley Πηγή: http://electronicintifada.net/ 19 Νοέμβρη 2009

Η Virginia Tilley είναι πρώην καθηγήτρια Πολιτικών Σπουδών και Διεθνών Σχέσεων. Από το 2006 είναι Πρόεδρος των Ειδικών Αναλυτών στο Συμβούλιο Ερευνών Ανθρωπίνων Επιστημών στην Νοτιά Αφρική. Είναι η συγγραφέας του βιβλίου «Η λύση του ενός κράτους» και έχει γράψει πολλά κείμενα για την ισραηλινό-παλαιστινιακή διαμάχη.

Η πρόταση της ηγεσίας της ΠΑ να διακηρύξει μονομερώς την δημιουργία του Κράτους της Παλαιστίνης, ξεκίνησε σαν φήμη και γρήγορα εξαπλώθηκε πετυχαίνοντας κέντρο. Ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση, οι ΗΠΑ και άλλοι την απέρριψαν ως «πρόωρη», δημοσιογράφοι, ακαδημαϊκοί, ακτιβιστές ΜΚΟ και δεξιοί πολιτικοί του Ισραήλ την υποστήριξαν. Καταλυτικό ρόλο φαίνεται ότι έπαιξε το αίσθημα δυσαρέσκειας και εξάντλησης από την ψεύτικη «ειρηνευτική διαδικασία» ενώ το επιχείρημα που ακούγεται είναι ότι αν δεν μπορούμε να έχουμε κράτος μέσω των διαπραγματεύσεων, εμείς θα το διακηρύξουμε και θα αφήσουμε το Ισραήλ να αντιμετωπίσει τις συνέπειες.

Δεν είναι όμως υπερβολή να πούμε ότι αυτή η πρόταση, αν και καλώς γενόμενη από κάποιους, αποτελεί τον μεγαλύτερο κίνδυνο στην ιστορία του εθνικού κινήματος των Παλαιστινίων, απειλώντας να οδηγήσει τις φιλοδοξίες τους σε πολιτικό αδιέξοδο, από το οποίο ίσως το εθνικό κίνημα να μην μπορέσει να ανακάμψει. Η ειρωνεία είναι πως μέσω αυτού του ελιγμού, η ΠΑ προσβλέπει –ακόμα και το διακηρύσσει σαν δικαίωμα της – ακριβώς στο ίδιο μοντέλο που το Εθνικό Αφρικανικό Κογκρέσο (ANC) για δεκαετίες πάλευε να καταφέρει, μιας και η δεξιά πλευρά του Κογκρέσου το έβλεπε σαν καταστροφή. Το μοντέλο αυτό συνοψίζεται σε μία λέξη: Μπαντουστάν.

Το γεγονός ότι τα μπαντουστάν της Νότιας Αφρικής παραμένουν τόσο δυσδιάκριτα, για τους Παλαιστίνιους, αρχίζει και γίνεται πολύ επικίνδυνο για το εθνικό κίνημα. Υπάρχουν κάποιοι Παλαιστίνιοι που ξέρουν κάτι γι’ αυτά, αλλά οι πιο πολλοί τα φαντάζονται σαν εδαφικές νησίδες όπου οι μαύροι της Νότιας Αφρικής αναγκάστηκαν να μείνουν χωρίς να έχουν πολιτικά δικαιώματα και κάτω από άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Αυτό εν μέρει εννοείτε στο πρόσφατο σχόλιο του Mustafa Barghouthi στο Κέντρο Ενημέρωσης Wattan στη Ραμάλα όπου προειδοποιεί πως το Ισραήλ θέλει να περιορίσει τους Παλαιστίνιους σε Μπαντουστάν, αλλά μετά επιχειρηματολογεί υπέρ της μονομερούς διακήρυξης κράτους εντός των συνόρων του 1967 – αν και κατ’ όνομα κράτος, χωρίς γνήσια κυριαρχία είναι ακριβώς η περιγραφή των μπαντουστάν.

Τα μπαντουστάν της Νότιας Αφρικής δεν ήταν απλά σφραγισμένες εδαφικές νησίδες για τους μαύρους. Ήταν το «υπέρτατο» μοντέλο μέσα από το οποίο το καθεστώς απαρτχάιντ ήλπιζε να επιβιώσει. Μιας και σχεδιάστηκαν από τους αρχιτέκτονες του απαρτχάιντ, τα δέκα Μπαντουστάν φτιάχτηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνονται σε ορισμένες περιοχές που ιστορικά συνδέονταν με την παρουσία των μαύρων, για να μπορέσουν να αξιώσουν τον ισχυρισμό της Πατρίδας. Αυτός ο επίσημος όρος φανερώνει και τον ιδεολογικό τους σκοπό: να φανερωθούν σαν εθνικές περιοχές και τελικά ως «ανεξάρτητα κράτη» των διαφόρων μαύρων Αφρικανών «πολιτών» (όπως θα τους προσδιόριζε το καθεστώς) και έτσι θα διασφάλιζε ένα ασφαλές και ευτυχές μέλλον για την λευκή κυριαρχία στην «λευκή» Πατρίδα (στην υπόλοιπη Νότια Αφρική). Έτσι, ο στόχος της βίαιης μεταφοράς εκατομμυρίων ανθρώπων σε αυτές τις Πατρίδες, μεταμφιέστηκε σε προοδευτικό: 11 κράτη που θα ζουν ειρηνικά δίπλα-δίπλα (ακούγεται γνωστό;). Η ιδέα ήταν αρχικά να χορηγήσουν «αυτοδιοίκηση» στις πατρίδες καθώς θα αποκτούσαν θεσμική ικανότητα και μετά θα αντάμειβαν αυτή την πρόοδο με το να διακηρύξουν/χορηγήσουν ανεξάρτητο κράτος.

Η πρόκληση για την κυβέρνηση απαρτχάιντ ήταν να πείσει τις «αυτοδιοικούμενες» ελίτ των μαύρων να δεχτούν τα ανεξάρτητα κράτη σε τέτοια εικονικά εδάφη ώστε η λευκή κυβέρνηση να παραιτηθεί οριστικά από οποιαδήποτε ευθύνη για τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων. Έχοντας αυτόν τον τελικό σκοπό, το καθεστώς απαρτχάιντ διάλεξε και «φύτεψε» αρχηγούς στις Πατρίδες, όπου γρήγορα φύτρωσαν νέες σοδειές προσκολλημένων ελίτ (οι γνωστοί ζητιάνοι και αναρριχητές της πολιτικής εξουσίας) που ενσωματώθηκαν σε επικερδείς θέσεις, απολαμβάνοντας ειδικά οικονομικά προνόμια και σε κατευθυνόμενα δίκτυα που η λευκή κυβέρνηση σκόπιμα καλλιεργούσε (και αυτό θα πρέπει να σας θυμίζει κάτι)!

Δεν είχε καμία σημασία αν στην πραγματικότητα τα εδάφη αυτά ήταν κερματισμένα σε χιλιάδες κομμάτια και τους έλειπαν οι ζωτικές εκείνες πηγές που θα απέτρεπαν την μετατροπή τους σε εξαθλιωμένους και διαφθαρμένους τόπους εργασίας. Αντιθέτως, ο εδαφικός τεμαχισμός αυτών των «πατρίδων», αν και ήταν ακρωτηριασμός, ήταν άσχετος όμως με το Μεγάλο Απαρτχάιντ. Από την στιγμή που όλα αυτά τα «έθνη» θα ζούσαν ασφαλή σε ανεξάρτητα κράτη, η ένταση θα αποκλιμακωνόταν, θα άνθιζε το εμπόριο, οι μαύροι θα ήταν ελεύθεροι και ευτυχισμένοι και η λευκή κυριαρχία θα γινόταν έτσι μόνιμη και ασφαλής.

Το αγκάθι στην περίπτωση αυτή ήταν να βρεθούν οι επιλεγμένες μαύρες ελίτ που θα διακήρυτταν την ανεξαρτησία του κράτους εντός των «εθνικών» συνόρων που προφανώς υστερούσε ουσιαστικής κυριαρχίας, φυσικών πηγών, εμπορίου, ασφάλειας, εξωτερικής πολιτικής, υδάτινων πόρων (πάλι ακούγεται γνωστό;) Μόνο τέσσερις ελίτ το έπραξαν, ύστερα από συνδυασμούς δωροδοκίας, απειλών και άλλων «κινήτρων». Κατά τα’ άλλα, οι μαύροι της Νότιας Αφρικής δεν το πίστεψαν και το Αφρικανικό Κογκρέσο και όλος ο κόσμος το απέρριψε. Το μόνο κράτος που αναγνώρισε τις Πατρίδες είναι ο συνοδοιπόρος τους, το Ισραήλ. Αλλά οι Πατρίδες εξυπηρέτησαν ένα σκοπό: διαστρέβλωσαν και χώρισαν τους μαύρους πολιτικούς, δημιούργησαν τρομερές εσωτερικές εντάσεις και στοίχισαν χιλιάδες ζωές. Οι τελευταίες άγριες μάχες του αγώνα ενάντια του απαρτχάιντ έγιναν στις Πατρίδες, γεγονός που αφήνει μια αίσθηση πικρίας ακόμα και σήμερα

Γι’ αυτό η μεγάλη ειρωνεία για τους Παλαιστίνιους σήμερα είναι ότι ενώ η πιο επίμονη αποστολή του απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής (να βάλει τους γηγενείς να διακηρύξουν την δημιουργία κράτους σε περιοχή χωρίς ουσιαστική κυριαρχία) τελικά κατέρρευσε λόγω της μαζικής εξέγερσης των μαύρων, παρασέρνοντας και το καθεστώς απαρτχάιντ μαζί, η ηγεσία της Παλαιστίνης όχι μόνο οδηγείται προς την ίδια παγίδα, αλλά στην πραγματικότητα το διατείνεται.

Οι λόγοι που η ηγεσία της ΠΑ στην Ραμάλα και άλλοι θέλουν να πέσουν σε αυτή την παγίδα, είναι μπερδεμένοι. Πιθανόν να βοηθούσε τις «ειρηνευτικές συνομιλίες», αν αυτές επαναπροσδιορίζονταν σαν διαπραγματεύσεις ανάμεσα σε δύο κράτη και όχι σαν προϋποθέσεις για ένα κράτος. Η ανακήρυξη κράτους ίσως να χαρακτήριζε την κατοχή του Ισραήλ σαν εισβολή και να νομιμοποιούσε την αντίσταση όπως και να πυροδοτούσε μια διαφορετική και πιο αποτελεσματική ανάμειξη των ΗΕ. Ίσως να δώσει μεγαλύτερη πολιτική δύναμη στους Παλαιστίνιους στην διεθνή σκηνή- ή τουλάχιστον να παρατείνει την θητεία της ΠΑ για έναν επιπλέον (άθλιο) χρόνο.

Το ότι αυτές οι συγκεχυμένες απόψεις δεν καταρρίπτονται εύκολα μόνο με μια μικρή ματιά στο παράδειγμα των Μπαντουστάν της Νότιας Αφρικής, οφείλεται σε δύο σημαντικές διαφορές που εμποδίζουν την όποια σύγκριση, γιατί το Ισραήλ πράγματι απέφυγε να κάνει δύο όχι τόσο γνωστά λάθη που οδήγησαν σε αποτυχία το σχέδιο για τις Πατρίδες στην Νότια Αφρική. Πρώτα απ’ όλα το Ισραήλ δεν έκανε το αρχικό λάθος της Νότιας Αφρικής να διορίσει «αρχηγούς» να κυβερνήσουν τους Παλαιστίνιους στο «ενδιάμεσο διάστημα αυτό-διοίκησης». Στην Νότια Αφρική, αυτό το λάθος έκανε προφανές ότι οι Πατρίδες ήταν μαριονέτες και κατάδειξε την παρανομία των «εθνικών» εδαφών σαν σχεδιαζόμενες φυλετικές περιοχές. Έχοντας όμως παρακολουθήσει αυτό το στραβοπάτημα της Νότιας Αφρικής και έχοντας μάθει από το δικό του λάθος στο παρελθόν με τις Ενώσεις των Χωριών, το Ισραήλ συνεργάστηκε με τα ΗΕ στον σχεδιασμό του Όσλο, όχι μόνο για να αποκατασταθεί η εξόριστη ηγεσία της PLO και ο τότε αρχηγός της Γιάσερ Αραφάτ στις περιοχές, αλλά και για να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για «εκλογές» (υπό κατοχή) που θα έδιναν μια συγκλονιστική ερμηνεία νομιμότητας στην παλαιστινιακή «μεσολαβητική αυτοδιοίκηση». Μια από τις πιο θλιβερές τραγωδίες στο τρέχον σενάριο είναι το πώς το Ισραήλ έστρεψε τόσο επιδέξια την ευγενή δέσμευση των Παλαιστινίων για δημοκρατία, εις βάρος τους, κάνοντας τους να πιστέψουν ότι έχουν μια γνήσια δημοκρατική αυτοδιοίκηση, που όμως τώρα όλοι καταλαβαίνουν ότι σχεδιάστηκε κρυφά για να γίνει Πατρίδα.

Μόλις πρόσφατα το Ισραήλ βρήκε τον τρόπο να αποφύγει και το δεύτερο μοιραίο λάθος της Νότιας Αφρικής, που ήταν η διακήρυξη των μαύρων «ανεξάρτητων κρατών» σε μη-κυρίαρχες περιοχές. Στην Νότια Αφρική, αυτό το τέχνασμα φανέρωνε τον προφανή ρατσισμό και δυσφημίστηκε παγκοσμίως. Είναι ξεκάθαρο ότι αν το Ισραήλ είχε σταθεί στην διεθνή σκηνή και είχε πει «ότι όπως είστε τώρα, είστε ένα κράτος», οι Παλαιστίνιοι και όλοι οι υπόλοιποι θα είχαν απορρίψει τον ισχυρισμό σαν μια σκληρή φάρσα. Κάνοντας όμως τους Παλαιστίνιους να διακηρύξουν το κράτος από μόνοι τους, έχουν ακριβώς το ίδιο αποτέλεσμα που ξεγλίστρησε από τα χέρια του καθεστώτος απαρτχάιντ στην Νότια Αφρική: οικειοθελή αποδοχή «ανεξαρτησίας» των γηγενών σε μη-κυρίαρχες περιοχές, χωρίς την πολιτική ικανότητα να μετατρέψουν τα εδαφικά τους σύνορα ή άλλους ζωτικούς όρους απαραίτητους για την ύπαρξη τους- το πολιτικό χάπι αυτοκτονίας που το απαρτχάιντ της νότιας Αφρικής απέτυχε να δώσει στο Αφρικανικό Κογκρέσο.

Οι αντιδράσεις του Ισραήλ είναι ανάμεικτες. Η κυβέρνηση δείχνει νευρική και εκπέμπει «συναγερμό», ο Υπουργός Εξωτερικών Avigdor Lieberman έχει απειλήσει την μονομερή διακήρυξη και κυβερνητικοί εκπρόσωποι έχουν ταξιδέψει σε διάφορες πρωτεύουσες, για να διασφαλίσουν την διεθνή απόρριψη. Αλλά και οι διαμαρτυρίες των Ισραηλινών θα μπορούσαν να είναι ανειλικρινείς. Μια τακτική θα ήταν να πείσει τους ανήσυχους Παλαιστίνιους πατριώτες ότι μια μονομερή διακήρυξη ίσως να μην είναι για το συμφέρον του Ισραήλ, ώστε να καθησυχάσει αυτή ακριβώς την υποψία. Μια άλλη είναι η καθησυχαστική διαμαρτυρία του δεξιού κοντόφθαλμου εκλογικού σώματος του Likud, που βρίσκει τον όρο «Κράτος της Παλαιστίνης» ιδεολογικό ανάθεμα. Πιο τίμια αντίδραση θα μπορούσε να είναι η αποδοχή του Shaul Mofaz του Kadima, ο οποίος δεν θεωρείται ότι εκτιμάει ένα σταθερό και πρόσφορο μέλλον για τους Παλαιστίνιους. Δεξιοί Ισραηλινοί δημοσιογράφοι επίσης έχουν ριχτεί στην μάχη της δυσφήμισης επιχειρηματολογώντας ότι η μονομερής διακήρυξη δεν θα άλλαζε στην πραγματικότητα κάτι (που είναι κοντά στην αλήθεια). Για παράδειγμα, ο Πρωθυπουργός Benjamin Netanyahu απείλησε ότι θα προχωρήσει σε προσάρτηση των εποικισμών της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, αν η ΠΑ διακηρύξει το κράτος, αλλά το Ισραήλ θα προχωρούσε στην προσάρτηση έτσι κι αλλιώς.

Από την πλευρά των φιλελεύθερων Σιωνιστών, ο Yossi Sarid αγκάλιασε ζεστά το σχέδιο και ο Yossi Alpher έκανε το ίδιο. Τα γραπτά τους δείχνουν την τελειωτική απογοήτευση από την «ειρηνευτική διαδικασία» αλλά επίσης αναγνωρίζουν ότι αυτός μάλλον είναι ο μοναδικός τρόπος να σωθεί το εύθραυστο πια όνειρο ενός όμορφου, φιλελεύθερου εβραϊκού κράτους. Ακούγεται και κάπως ίσως ευχάριστο για τους Παλαιστίνιους- τουλάχιστον κάτι αρκετό για να βγάλουν επιτέλους από την συνείδηση των φιλελεύθερων σιωνιστών την ενοχική ιστορία της εξορίας και ανυπαρξίας κράτους. Οι καλοπροαίρετοι φιλελεύθεροι λευκοί της Νότιας Αφρικής –ναι, υπήρχαν και αυτοί– είχαν κρατήσει την ίδια στάση για τις Πατρίδες των μαύρων.

Κάποιοι άλλοι έξυπνοι δημοσιογράφοι επίσης προσπαθούν να ενθαρρύνουν την μονομερή διακήρυξη, χρησιμοποιώντας αρρωστημένες και περίεργες συγκρίσεις –Γεωργία, Κόσσοβο, Ισραήλ– σαν απόδειξη ότι είναι μια πολύ καλή ιδέα. Αλλά η Γεωργία, το Κόσσοβο και το Ισραήλ έχουν τελείως διαφορετικό προφίλ στην διεθνή πολιτική σκηνή και τελείως διαφορετική ιστορία από την Παλαιστίνη και οι προσπάθειες να καθιερωθούν αυτές οι συγκρίσεις είναι παράλογες. Η πραγματική σύγκριση θα πρέπει να γίνει αλλού και τα μαθήματα οδηγούν στην αντίθετη κατεύθυνση: για τους πολιτικά αδύναμους και απομονωμένους ανθρώπους, που ποτέ δεν είχαν χωριστό κράτος και κάποιον δυνατό σύμμαχο, το να διακηρύξουν ή να «δεχτούν» ανεξαρτησία σε μη-όμορες και μη-κυρίαρχες νησίδες, κυκλωμένες και ελεγχόμενες από μια εχθρική, πυρηνική δύναμη, προδιαγράφει την μοίρα τους.

Στην πραγματικότητα, μόνο και μια σύντομη εκτίμηση θα αποκάλυπτε ότι η μονομερής διακήρυξη θα επιβεβαίωνε την προσωρινή κατάσταση των Παλαιστινίων ως μόνιμη. Όπως προέβλεψε ο Mofaz, η μονομερή διακήρυξη θα επέτρεπε να συνεχίσουν οι συνομιλίες για το «τελικό καθεστώς». Αυτό όμως που δεν είπε είναι ότι αυτές οι συνομιλίες δεν θα έχουν κανένα απολύτως νόημα, γιατί η δύναμη των Παλαιστινίων θα συρρικνωνόταν σε τίποτα. Όπως πρόσφατα τόνισε και ο ιστορικός, ειδικός στην Μέση Ανατολή, Juan Cole, το τελευταίο χαρτί των Παλαιστινίων – ο πραγματικός ισχυρισμός τους στην συνείδηση του κόσμου– η μόνη αληθινή απειλή για το status quo της ισραηλινής κατοχής και των εποικισμών, είναι η ανυπαρξία κράτους. Η ηγεσία της ΠΑ στην Ραμάλα έχει κάψει όλα τα άλλα χαρτιά. Έχει πνίξει την λαϊκή διαφωνία, κατέστειλε την ένοπλη αντίσταση, παραχώρησε την εξουσιοδότηση σε θέματα ζωτικής σημασίας όπως το νερό, σε «κοινές επιτροπές» με το Ισραήλ να ασκεί βέτο, επιτίθεται στην Χαμάς που επίμονα απειλεί τα δικαιώματα των ισραηλινών και γενικά κάνει τα πάντα για να γλυκάνει την διάθεση του κατακτητή, να διατηρήσει την διεθνή προστασία (χρήματα και ασφάλεια) και ζητάει δικαιώματα που έχουν υποσχεθεί αλλά ποτέ δεν θα δοθούν. Για όποιον τρίτο παρατηρεί αυτό το σενάριο- και για αρκετούς από τους εμπλεκόμενους-, είναι εμφανές ότι ήταν εξαρχής μια φάρσα. Γιατί οι δυνάμεις της Δύσης δεν σκέφτονται όπως τα αραβικά καθεστώτα. Όταν κάνεις κάτι που θέλει η Δύση, θα περιμένεις μάταια για οποιαδήποτε χάρη, όταν η Δύση δεν κερδίζει τίποτα πια από σένα., απλά φεύγει.

Πιο ουσιαστικά όμως, η σύγκριση με την Νότια Αφρική βοηθάει να απαντηθεί το γιατί τα φιλόδοξα σχέδια ειρήνευσης, η δημιουργία «θεσμικού πλαισίου» και οικονομικής ανάπτυξης που διατείνεται η ηγεσία της ΠΑ και ο Πρωθυπουργός Salam Fayyad, δεν αποτελούν στην πραγματικότητα πρακτικές για την «δημιουργία κράτους». Μάλλον έχουν μιμηθεί τις επίμονες προσπάθειες της Νότιας Αφρικής και τα στάδια που ακολούθησαν για την δημιουργία των Μπατουστάν/Πατρίδες. Πράγματι, το πρόγραμμα του Fayyad να επιτύχει πολιτική σταθερότητα μέσω της ανάπτυξης της οικονομίας, είναι ακριβώς ή ίδια τακτική που ακολουθήθηκε στην Νότια Αφρική, με το σλόγκαν «χωριστή ανάπτυξη». Το ότι υπό τέτοιες εύθραυστες συνθήκες καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να ασκήσει πραγματική εξουσία και η «χωριστή ανάπτυξη» ισοδυναμεί με μόνιμη εξάρτηση, ευπάθεια και δυσλειτουργικότητα, αυτό ήταν το μάθημα της νότιας Αφρικής που ακόμα δεν έχουν μάθει οι Παλαιστίνιοι. Η ανακήρυξη ανεξάρτητου κράτους δεν θα έλυνε το πρόβλημα, απλά θα το έκανε πιο συγκεκριμένο.

Επιπλέον, όταν η «χωριστή ανάπτυξη» βουλιάξει στην Δυτική Όχθη, το Ισραήλ θα αντιμετωπίσει την εξέγερση των Παλαιστινίων. Γι’ αυτό το Ισραήλ χρειάζεται μια τελευταία δικλείδα ασφαλείας για το Εβραϊκό κράτος, προτού γίνει κάτι τέτοιο. Διακηρύττοντας το «Κράτος της Παλαιστίνης» περιορίζει το «παλαιστινιακό» πρόβλημα σε διαφωνία για τα σύνορα ανάμεσα σε υποθετικά ίσους πολίτες. Στο παρασκήνιο της Knesset, οι πολιτικοί αρχιτέκτονες του Kadima και των φιλελεύθερων σιωνιστών όταν δεν ετοιμάζουν υπόγεια μηνύματα που με αδιευκρίνιστο τρόπο περνάνε προς την Ραμάλα ενθαρρύνοντας αυτό το βήμα και υποσχόμενοι φιλία, εσωτερικές διαβουλεύσεις και προνόμια, θα πρέπε. να περιμένουν με κομμένη την ανάσα το αποτέλεσμα. Όλοι πια το ξέρουν, οι απόψεις των μεγάλων μέσων ενημέρωσης και ακαδημαϊκών λένε το ίδιο: ότι η λύση για τα δύο κράτη έχει πεθάνει και ότι το Ισραήλ θα αντιμετωπίσει μια μάχη ενάντια στο απαρτχάιντ που τελικά θα καταστρέψει το εβραϊκό κράτος. Έτσι, μια μονομερής διακήρυξη από την ΠΑ που θα δημιουργούσε την λύση των δύο κρατών , παρόλη την εμφανή ομοιότητα με τα Μπατουστάν, είναι ο μόνος τρόπος να διατηρηθεί το εβραϊκό κράτος και να περιοριστεί το κίνημα αντί-απαρτχάιντ που απειλεί την μοίρα του Ισραήλ.

Γι’ αυτούς τους λόγους είναι επικίνδυνο το γεγονός ότι έχει παραμεληθεί η σύγκριση με την Νότια Αφρική, αντιμετωπίζοντας το σαν δευτερεύον ζήτημα, δίνοντας του ακόμα και μια ακαδημαϊκή νότα. Η ξαφνική πρωτοβουλία της ΠΑ να διακηρύξει Ανεξάρτητο Κράτος της Παλαιστίνης σε περιοχές μη κυρίαρχες θα πρέπει να κινήσει μια καινούρια, μαζική συνειδητοποίηση ότι είναι μια φρικτή πραγματικότητα. Είναι καιρός να δώσουμε σημασία στην πραγματική έννοια των «Μπαντουστάν». Το Εθνικό Κίνημα των Παλαιστινίων θα πρέπει να εύχεται να πάρει κάποιος στα σοβαρά αυτό το ζήτημα, όπως έχει κάνει το Ισραήλ και πριν αν είναι πολύ αργά.