Ο Γιοσέφ Σαμάχα ήταν μια από τις πνευματικές προσωπικότητες του Λιβάνου, με αρκετή επιρροή σε όλον τον αραβικό κόσμο. Αριστερός διανοούμενος, πρώην ακτιβιστής με την Οργάνωση Κομουνιστικής Δράσης του Λιβάνου (OACL), έλεγε πως είχε εμπνευστεί από τον Αιγύπτιο Πρόεδρο Νάσσερ και είχε ξεκινήσει διάλογο για το πολιτικό Ισλάμ. Τον απασχολούσε το «εθνικό και κοινωνικό ερώτημα» και η συνειδητοποίηση, εκείνη την περίοδο, για το ποιο είναι το μέλλον του πολιτικού Ισλάμ, που το θεωρούσε πλουραλιστικό αλλά και ηγεμονικό.
Πρώην αρχισυντάκτης της εφημερίδα As-Safir, ίδρυσε την al-Akhbar το 2006, στο αποκορύφωμα του ισραηλινού πολέμου εναντίον του Λιβάνου. Πέθανε από ανακοπή καρδιάς στις 25 Φεβρουαρίου 2007. Εννέα χρόνια μετά τον θάνατό του, η εφημερίδα As-Safir δημοσιεύει τη συνέντευξη που έδωσε το 2006 στον Nicola Dot-Pouillard.
Πολιτική διαδρομή: 1967-1995
Στην αρχή είχα επηρεαστεί πάρα πολύ από την ιδεολογία του νασσερισμού. Υπήρξε όμως μια περίοδος αμφισβήτησης το 1968-1969, εξαιτίας την αραβικής ήττας τον Ιούνιο του 1967 από το Ισραήλ.
Όλοι ήμασταν σοκαρισμένοι. Είναι μια περίοδος που δεν θέλω να θυμάμαι. Ήμουν νέος, 20 χρονών. Από το 1969, κυρίως με ενδιέφερε μια σχολή σκέψης που δυστυχώς δεν είχε μεγάλη επιρροή στην αραβική αριστερά και ενσάρκωναν δύο Σύροι διανοούμενοι, ο Γιασσίν Χαφέζ και ο Ελάια Μόργκος. Προσπάθησαν να αναπτύξουν μια μαρξιστική ανάγνωση του Νασσερισμού ή μια μαρξιστική ανάγνωση του αραβικού εθνικισμού. Δημιουργήθηκε ως μέρος ενός ευρύτερου διαλόγου, με τρεις άλλες σχολές σκέψης εκείνης της εποχής.
Καταρχήν υπήρχαν τα παραδοσιακά κομμουνιστικά κόμματα στον αραβικό κόσμο, το προ-σοβιετικά. Μετά ήταν οι αραβό-εθνικιστές του Μπαάθ. Και τέλος, υπήρχαν τα ακροαριστερά κινήματα, «η νέα αριστερά» όπως έλεγαν που ήταν κυρίως όσοι υποστήριζαν την παλαιστινιακή αντίσταση, και όλες οι ενσαρκώσεις του Αραβικού Εθνικού Κινήματος (ΑΝΜ), το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PFLP) και το Δημοκρατικό Μέτωπο (DFLP) το 1967 και 1969 και η Οργάνωση Κομμουνιστικής Δράσης Λιβάνου (OACL).
Ο Γιασσίν Χαφέζ και ο Ελάια Μόργκος είχαν την μεγαλύτερη επίδραση πάνω μου. Υπήρχαν μικρές ομάδες υποστηρικτών τους στον Λίβανο, το Ιράκ και τη Συρία με μια πολιτική τάση που δυστυχώς δεν προχώρησε: το Αραβικό Επαναστατικό Εργατικό Κόμμα. Συμμετείχα στο κίνημα μέχρι το 1972.
Ήμασταν νέοι. Ο Λίβανος έσφυζε από ζωή. Υπήρχε το εργατικό κίνημα, το αγροτικό, το φοιτητικό. Τα πανεπιστήμια ήταν πολύ ενεργά.
Το 1972 έγινα μέλος της OACL, που ήταν στο περιθώριο της νέας ριζοσπαστικής αριστεράς και του αραβικού εθνικισμού. Συμμετείχα στην διοίκηση της οργάνωσης μέχρι το 1980, ως μέλος του πολιτικού γραφείου. Όμως επέκρινα την στρατηγική, τις τακτικές και τους τρόπους που λειτουργούσαν τα πράγματα και η ηγεσία με απείλησε με διαγραφή αρκετές φορές.
Το 1980 διαγράφηκα από την OACL, μετά από μια σειρά άρθρων που έγραψα και ασκούσα κριτική όχι μόνο στην οργάνωση αλλά και στον Ουαλίντ Τζουμπλάτ και στην γενικότερη στρατηγική του Λιβανέζικου Εθνικού Κινήματος. Πάντα θεωρούσα ότι είμαι «αριστερός», αλλά προσπαθούσα να βλέπω κριτικά τις πρακτικές της λιβανέζικης αριστεράς.
Κάποια στιγμή ο Ουαλίντ Τζουμπλάτ πρότεινε να γράψουμε το πρόγραμμα για ένα νέο σοσιαλιστικό κόμμα που διαφοροποιούταν από το Προοδευτικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (PSP). Ένα πλατύτερο κόμμα, που όμως απέτυχε.
Οι πολιτικές μας διαφωνίες δεν επηρέασαν ποτέ τις προσωπικές μας σχέσεις. Συνέχιζα να δουλεύω με τον Φαουάζ Τραμπουλσί και να μιλάω με τον Ουαλίντ Τζουμπλάτ.
Μετά έγινε η ισραηλινή εισβολή του 1982. Έμεινα για δύο χρόνια στην Βηρυτό. Στην συνέχεια εγκατέλειψα τον Λίβανο και πήγα για κάποιο διάστημα στην Γαλλία. Πνευματικά και πολιτικά ήταν εξαιρετική εμπειρία: μαζί με κάποιους ακόμα, ξεκινήσαμε μια εβδομαδιαία έκδοση που κατά κάποιο τρόπο ήταν κοντά στην Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO).
Την λέγαμε «Η Έβδομη Ημέρα» (al-Yom al-sabi). Η περίοδος μέχρι τα μέσα της δεκαετίας 1980 ήταν δύσκολη. Είχαμε την ισραηλινή κατοχή του Νότιου Λιβάνου αλλά και συμπλοκές ανάμεσα σε Παλαιστίνιους και το σιιτικό κίνημα Αμάλ. Η εφημερίδα μας ήταν αρκετή επικριτική με την συριακή πολιτική στον Λίβανο και γι’ αυτό δεν μπορούσα να γυρίσω στην Βηρυτό.
Έμεινα στο Παρίσι έντεκα χρόνια και επέστρεψα στον Λίβανο το 1995. Κατάφερα να επιστρέψω επειδή η Συρία σταμάτησε να ασκεί βέτο στο πρόσωπο μου. Το περιεχόμενο είχε αλλάξει με τις συμφωνίες του Όσλο. Ήμουν πολύ επικριτικός με τις Συμφωνίες, γεγονός που βοήθησε.
Έγραψα αρκετά φυλλάδια για την ισραηλινό-αραβική σύγκρουση και πάντα ασκούσα δριμύτατη κριτική.
Πολιτικό Ισλάμ και η σχετικότητα της ιστορίας
Πλέον δεν ανήκω σε κανένα κόμμα. Έχω υιοθετήσει μια στάση ενός αριστερού, ανεξάρτητου σχολιαστή και προσπαθώ μέσω της δημοσιογραφίας, της αρθρογραφίας και της δημόσιας θέσης να αναπτύξω ιδέες και μονοπάτια που κατά τη γνώμη μου είναι αριστερά αλλά και στενά συνδεδεμένα με το εθνικό ζήτημα, που γι’ αυτό δεν αρκεί μόνο να είσαι αριστερός. Η αριστερά πρέπει να καταλάβει πως το μεγαλύτερο πρόβλημα στην περιοχή είναι οι ξένες παρεμβάσεις και να εναντιωθεί όπως είναι καθήκον της.
Όσο η αριστερά απομακρύνεται από το πεδίο μάχης, τόσο περισσότερο χάνει το εθνικό ζήτημα και αφήνει το περιθώριο σε άλλους, κυρίως τους Ισλαμιστές, να κερδίζουν έδαφος και επιρροή.
Ας πάρουμε παράδειγμα τις δύο ισλαμιστικές οργανώσεις που με τα χρόνια έχουν γίνει σύμβολα όχι μόνο του πολιτικού Ισλάμ αλλά και της αντίστασης κατά του Ισραήλ. Σαν αριστερός που με απασχολεί το εθνικό ζήτημα, νομίζω ότι πολιτικά κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση. Η Χεζμπολάχ και η Χαμάς.
Ίσως διαφωνούμε με την θρησκευτική ιδεολογία τους, να μην εγκρίνουμε συγκεκριμένες πλευρές της στρατηγικής τους, τις τακτικές, ακόμα και τα συνθήματα που χρησιμοποιούν. Αν όμως δούμε με ειλικρινή ματιά την κατάσταση, αν αξιολογήσουμε αντικειμενικά τον αραβικό κόσμο, βλέπουμε ότι οι Άραβες τρέφουν μεγάλες ελπίδες στον εθνικισμό και πατριωτισμό. Μετά την ήττα του αραβικού εθνικού κινήματος, πολλοί από μας σκέφτηκαν κάποια στιγμή ότι η αριστερά θα μπορούσε να καλύψει το κενό.
Κάτι τέτοιο δεν έγινε. Οι Ισλαμιστές ήταν εκείνοι που σταδιακά κάλυψαν το κενό, στις διάφορες μορφές τους, ειδικά την δεκαετία του 1990 και μέσα σε ένα εντελώς καινούριο περιβάλλον: το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, το τέλος του πολέμου στο Αφγανιστάν, η επιθετική πολιτική της Αμερικής.
Οι Ισλαμιστές μερικές φορές κληρονόμησαν πρώην ηγέτες του αριστερού και του αραβικού εθνικού κινήματος. Για παράδειγμα ο Μουνίρ Σαφίκ, παλαιστίνιος διανοούμενος από την αριστερή πτέρυγα της Φατάχ που στράφηκε στο πολιτικό Ισλάμ.
Σκεφτόμουν: είναι απλά ένα παράδειγμα εισοδισμού; Πιστεύει αλήθεια τα όσα λέει; Όποια και αν είναι η πραγματικότητα, κατάφερε μαζί με άλλους να εξασφαλίσουν την επιβίωση του εθνικού διαλόγου στην Παλαιστίνη, παρ’ όλες τις αλλαγές που βίωσε η Χαμάς την δεκαετία 1990 και η Χεζμπολάχ στο Λίβανο.
Νομίζω ότι η ιδεολογία των ισλαμιστών, που υιοθέτησε την συζήτηση για εθνική απελευθέρωση, είναι η μόνη που μπορεί πράγματι να τραβήξει το ενδιαφέρον του αραβικού λαού. Μέχρι στιγμής, καμία άλλη γραμμή δεν τα έχει καταφέρει, ούτε η αριστερά, ούτε οι δημοκράτες, ούτε οι φιλελεύθεροι.
Οι Ισλαμιστές στο Λίβανο και τη Παλαιστίνη έχουν επωφεληθεί από ένα συγκεκριμένο δημοκρατικό και πλουραλιστικό πολιτικό πλαίσιο που χρησιμοποιούν στην διαπραγμάτευσή τους με άλλα πολιτικά ρεύματα. Νομίζω πως τους βγαίνει σε καλό και βοηθάει στην πρόοδο τους.
Η δημοκρατία θα έπρεπε να διακατέχει την πλειοψηφία αυτών των ρευμάτων. Κάθε φορά που εμφανίζεται η ευκαιρία, από τον Νάσσερ μέχρι τον αυτοκράτορα Σαντάμ Χουσεΐν, οι Άραβες εκφράζουν αυτό που πραγματικά θέλουν: μια πολιτική που θα σηκώσει ανάστημα μπροστά στις απειλές που δέχονται, στην αμερικανική ηγεμονία και τον συνεχή επεκτατισμό… όπως οι Παλαιστίνιοι για παράδειγμα.
Αραβικός εθνικισμός, η αριστερά και το πολιτικό Ισλάμ
Τον Ιανουάριο του 2006 είχα συγκρουόμενα αισθήματα, όταν η Χαμάς κέρδισε τις εκλογές στην Παλαιστίνη. Φοβόμουν, αλλά κατά βάθος ήμουν χαρούμενος που κέρδισε η Χαμάς. Απλά δείτε τι έκανε ο Αμπάς και η ηγεσία της Φατάχ στο κίνημα, στο κόμμα και στην Παλαιστινιακή Εθνική Αρχή. Ιστορικά, μιλάμε για καταστροφή.
Ωστόσο, εξετάζοντάς το από την σκοπιά του εθνικού ζητήματος, η Χαμάς κατάφερε να κερδίσει τη Φατάχ και να περάσει το εθνικό μήνυμα απόρριψης της ΠΑ.
Στο Λίβανο, τα πράγματα είναι διαφορετικά: ο αριστερός λόγος έχει εξαλειφτεί πλήρως από την ηγεμονία της Χεζμπολάχ. Αλλά η Χεζμπολάχ ξέρει πώς να ανοίγεται και να ενσωματώνει ιδέες από άλλες πολιτικές προσεγγίσεις. Αυτό είναι το πραγματικό δυνατό σημείο της.
Ξέρω την Χεζμπολάχ πολύ καλά, γνωρίζω την ηγεσία της. Κάθε φορά που μιλάμε, αισθάνομαι ότι είναι αληθινοί εθνικιστές. Το παράδοξο είναι πως αν συγκρίνω με το παρελθόν, λέω στον εαυτό μου ότι το ακατέργαστο υλικό του κινήματος, της ηγεσία του, ίσως σε μια άλλη εποχή να αποτελούσε το δυναμικό ενός πετυχημένου πατριωτικού και προοδευτικού κινήματος.
Είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε τα διαφορετικά κομμάτια του Ισλαμικού Κινήματος. Οι Αδερφοί Μουσουλμάνοι στο Κουβέιτ δεν έχουν καμία σχέση με τους Αδερφούς Μουσουλμάνους στο Ιράκ, την Αίγυπτο, το Σουδάν ή την Αλγερία.
Δεν υπάρχει ένα μόνο είδος πολιτικού Ισλάμ. Το πολιτικό Ισλάμ που με ενδιαφέρει είναι εκείνο που μεταφέρει το εθνικό μήνυμα που κάποτε μετέφεραν οι Άραβες εθνικιστές και η αριστερά. Στην βάση του, το Ισλάμ εκφράζει τον αραβικό εθνικισμό, και τώρα είναι η κυρίαρχη, ηγεμονική ιδεολογία.
Θα πρέπει να γνωρίζουμε τις αντιθέσεις: υπάρχει μάλλον ένα πισωγύρισμα, που μπορεί να θεωρηθεί αντιδραστικό, αλλά βασίζεται σε μια προοδευτική συμπεριφορά και κινείται προς μια κατεύθυνση που εγώ εγκρίνω.
Αυτό δεν σημαίνει πως είμαι οπαδός των ιδεολογικών συμβιβασμών. Να εξηγήσω τι εννοώ: για μένα, συγκεκριμένα τμήματα του πολιτικού Ισλάμ υιοθετούν τον διάλογο για εθνική απελευθέρωση. Όμως δεν πιστεύω ότι μπορούμε να φτιάξουμε ένα μίγμα αραβικού εθνικισμού, αριστεράς και πολιτικού Ισλάμ.
Αυτού του είδους ιδεολογικού συμβιβασμού, δεν μου αρέσει. Εγώ, για παράδειγμα, μπορώ να είμαι Άραβας εθνικιστής και αριστερός και να συνομιλώ με ένα πολιτικό κόμμα όπως η Χαμάς. Θα λάμβανα υπόψη τα θετικά και αρνητικά των εμπειριών τους. Δεν θα φτάσω όμως στο σημείο να κηρύττω ένα ιδεολογικό μίγμα που μερικές φορές οδηγεί σε ένα χάλι.
Το ενδιαφέρον μου έχει δύο πλευρές: αραβική και αντιιμπεριαλιστική. Βάση αυτών, πάντα με φοβίζει το καθαρό ισλαμικό σημείο αναφοράς, που δεν οδηγεί πουθενά. Δεν πιστεύω στην ισλαμιστική αλληλεγγύη.
Ας πάρουμε παράδειγμα την εποχή του Νάσσερ. Τα κριτήρια για να φτιαχτεί μια συμμαχία ήταν αντιιμπεριαλιστικά, όχι πολιτισμικά ή θρησκευτικά. Ήμασταν μαζί με την Ινδία ενάντια στο Πακιστάν και με την Ελλάδα εναντίον των Τούρκων, απλά και μόνο επειδή η Τουρκία και το Πακιστάν ήταν στο στρατόπεδο των ιμπεριαλιστών.
Η προσέγγιση που λέει «για μας τους Άραβες, ποια είναι τα εθνικά μας συμφέροντα» είναι διαφορετική από την προσέγγιση που λέει «για μας τους Μουσουλμάνους…»
Πολλές αραβικές χώρες ήταν σύμμαχοι με την Σοβιετική Ένωση, ως Άραβες, ακόμα και αν η ΕΣΣΔ εκπροσωπούσε ένα μοντέλο κοινωνίας διαφορετικό από τις προσδοκίες μας. Όπως και να ‘χει, η ΕΣΣΔ ήταν σύμμαχος των Αράβων στα πλαίσια διατήρησης της διεθνούς ισορροπίας δυνάμεων.
Δεν καταλαβαίνω εκείνους τους Άραβες που πήγαν στο Αφγανιστάν για να πολεμήσουν τους Σοβιετικούς. Δεν ήταν δουλειά τους να πάνε εκεί. Ο Σεΐχης Αμπντουλάχ αλ Αζάμ ήταν στενός συνεργάτης του Ισραήλ και έφυγε για να πάει να πολεμήσει στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν. Είναι άλλο πράγμα να λες «υπερασπίζομαι τα ισλαμικά κόμματα που μάχονται για τον αραβικό εθνικό σκοπό» και άλλο «υποστηρίζω τα ισλαμικά κόμματα γιατί είναι μουσουλμάνοι».
Βλέπω τα πράγματα μέσα από μια πολύ ρεαλιστική σκοπιά. Αυτή τη στιγμή, ζούμε μια περίοδο στην ιστορία μας όπου το Ισλάμ κυριαρχεί και θα συνεχίζει να κυριαρχεί στην πολιτική και πολιτιστική ζωή. Αυτό είναι γεγονός και θα κρατήσει πολλά χρόνια.
Το πολιτικό Ισλάμ είναι ακόμα στη φάση ανόδου. Ίσως να βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή του. Ο Γιασσίν Χαφέζ είχε πει κάποτε «δεν θα μπορέσεις να μιλήσεις οικονομικά με το Ισλάμ, οι Άραβες δεν θα καταφέρουν ποτέ να μιλήσουν οικονομικά με το Ισλάμ», και είχε δίκιο.
Η πνευματική κρίση του αραβικού κόσμου
Δεν πιστεύω πως θα γίνει μια βαθιά πνευματική επανάσταση στο Ισλάμ, απλά επειδή δεν πιστεύω στις πνευματικές επαναστάσεις σήμερα στον αραβικό κόσμο.
Η πνευματική κρίση επηρεάζει όλους μας. Από πνευματική σκοπιά είμαι πεσιμιστής. Όλα παραπαίουν και αυτή είναι η αλήθεια και στο πολιτικό Ισλάμ. Ειλικρινά πιστεύω ότι ο Τζαμάλ αλ Ντιν αλ Αφγάνι ήταν πολύ καλύτερος από τον Μοχάμεντ Αμπντου, ότι ο Μοχάμεντ Αμπντού ήταν καλύτερος από τον Ρασίντ Ρίντα και τον Χασάν αλ Μπάνα, που ήταν καλύτεροι από τον Σαγίντ Γκουντμπ.
Τελικά καταλήξαμε με τον Αϊμαν αλ Ζαουαχίρι και τον Αμπού Μουσάμπ αλ Ζαργάκουι!
Η κρίση που διαπερνάει το Ισλάμ είναι κρίση σκέψης σε πιο γενικό επίπεδο. Δεν περιορίζεται στους ισλαμιστές, είναι δομικό το πρόβλημα.
Οι φιλελεύθεροι Άραβες για παράδειγμα, δεν έχουν καμία σχέση με τους φιλελεύθερους Αιγύπτιους του χθες. Με όρους φιλελεύθερης σκέψης, μπορούμε να την εντοπίσουμε από τον Τάχα Χουσεΐν μέχρι τον Αϊμάν Νουρ, ανάμεσα στους ισλαμιστές από τον αλ Αφγάνι μέχρι τον αλ Ζαουαχίρι. Το ίσιο μπορούμε να πούμε για την αριστερά και τους άραβες εθνικιστές. Αυτές οι ιδεολογίες περνούν πρωτοφανή κρίση.
Δεν λέω πως το αποτέλεσμα είναι τελείως αρνητικό. Υπάρχουν πράγματα που κινούνται σε συγκεκριμένους κύκλους της Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Προσπαθούν να ωριμάσουν και με τη Χεζμπολάχ φαίνεται να προχωράει αυτό.
Στην σιιτική σκέψη γενικά, υπάρχουν τα γραπτά του Μοχάμεντ Χουσεΐν Φαντλαλάχ που είναι ενδιαφέροντα. Ίσως υπάρχει κάτι στο κίνημα που είναι κοντά στους Αδερφούς Μουσουλμάνους, κάποιος σαν τον Αιγύπτιο Σέιχ Γιούσεφ αλ Γκαρτνάουι. Είναι ένας εξτρεμιστής σεΐχης, που ουσιαστικά είναι οπισθοδρομικός. Αλλά από μια σκοπιά, έχει πλεονέκτημα γιατί βάζει τον εαυτό του έτη φωτός μακριά από ορισμένους θρησκευτικούς ηγέτες.
Ανάμεσα στους Αδερφούς Μουσουλμάνους της Συρίας, τα πράγματα έχουν κάπως αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Τα δυο-τρία κείμενα που δημοσίευσαν πρόσφατα είναι σχετικά μοντέρνα.
Ο Σείχης Ρασίντ Γκανούτσι, ηγέτης του Ενάχντα στην Τυνησία δοκιμάζει κάτι το ενδιαφέρον, με όρους πνευματικής αναζωογόνησης και διαλόγου με κοσμικούς διανοούμενους. Ο Ρασίντ Γκανούτσι στο παρελθόν είχε σχέση με το κίνημα Μπαάθ.
Γνωρίζει τη Συρία και έχει ιδιαίτερη ευαισθησία στο αραβικό ζήτημα, έχει μια ισλαμιστική ματιά που δεν είναι με παρωπίδες. Ο Μουνίρ Σαφίγκ προσπαθεί να αναπτύξει μια ενδιαφέρουσα άποψη, ο Φαχμί Χοουαϊντι, επίσης.
Όμως όλα αυτά είναι πολύ σκόρπια. Η περιοχή είναι σε μεγάλη ένταση. Δεν ξέρω αν είναι πιθανό να φέρουμε την αναγκαία πολιτισμική επανάσταση εντός του Ισλάμ, αν κυριαρχήσουν οι παρόντες παίχτες. Δεν υπάρχει μια κοινωνική τάξη που να πιέζει για μια ιστορική ατζέντα. Από αυτή την άποψη, είμαι ακόμα μαρξιστής.
Φτιάχνοντας μια «πολιτική συλλογικότητα»;
Αν έπρεπε να διαλέξω ταμπέλα, θα έλεγα ότι είμαι με τον τρόπο μου νασσερικός. Και αριστερός. Έχω γράψει αρκετά άρθρα που περιγράφω το όραμά μου για το πείραμα του Νάσσερ και πάντα έλεγα ότι ανάμεσα στις βασικές ιδεολογίες που επικρατούν στον αραβικό κόσμο – ισλαμιστές, φιλελεύθεροι, μαρξιστές και εθνικιστές-ο Νάσσερ ήταν ο μόνος που χάρη στην εμπειρία και τον ρεαλισμό τους, μπορούσε τουλάχιστον να κάνει τις σωστές ερωτήσεις.
Ο νασσερισμός δεν είναι απαραίτητα ιδεολογία, όπως είναι ο μπααθισμός ή ο μαρξισμός, αλλά ένα πρακτικό, ακόμα και συναισθηματικό πείραμα, που διαμόρφωσε τον αραβικό κόσμο με εξαιρετικό τρόπο εκείνη την εποχή. Άλλαξε τον τρόπο που έβλεπαν οι άραβες τους εαυτούς τους σε σχέση με τη δύση.
Βρήκε απαντήσεις, λίγο πολύ αξιοπρεπείς. Εξάλλου είδαμε τι ακολούθησε στην Αίγυπτο. Τουλάχιστον όμως, αν συγκρίνουμε τις βασικές ιδεολογίες στην πρόσφατη ιστορία του αραβικού κόσμου, ήταν πιο κοντά στο τι χρειάζεται να γίνει με όρους ανεξαρτησίας και κοινωνικού περιεχομένου.
Όταν λέω ότι είμαι νασσερικός, είναι ένας τρόπος για να λέω ότι δεν είμαι μπααθικός. Αν δεν είμαστε σε θέση να ξεχωρίζουμε την διαφορά μεταξύ Νάσσερ και Μπαάθ, δεν θα καταλάβουμε ποτέ τι σήμαινε το πείραμα του Νάσσερ για τον αραβικό κόσμο.
Για να χρησιμοποιήσω τις ερωτήσεις που έκανε ο Νάσσερ, πως πρέπει να σκεφτούμε για ένα συγκεκριμένο σύγχρονο ερώτημα που μας απασχολεί; Ποια θα έπρεπε να είναι τα χαρακτηριστικά ενός εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος στον αραβικό κόσμο σήμερα; Για τον Νάσσερ η απάντηση ήταν συνδυασμός τριών πραγμάτων: αγόρασε όπλα από την Τσεχοσλοβακία (1995), εθνικοποίησε την εταιρία της Διώρυγας του Σουέζ (1956) και κατασκεύασε το φράγμα του Ασουάν που ξεκίνησε το 1960.
Αυτά έγιναν εξαιτίας μιας συγκεκριμένης παγκόσμιας τάξης, μια διεθνής ισορροπίας δυνάμεων διαφορετικής από την σημερινή. Η ιδέα ενός κράτους που παίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομία, που η ανάπτυξη είχε άμεση σχέση με τα συμφέροντα των λαϊκών τάξεων, έχει εξαφανιστεί από την ατζέντα όλων: ισλαμιστές, φιλελεύθεροι, δημοκράτες ακόμα και από την αραβική αριστερά.
Η αριστερά μιλάει για δημοκρατία, για ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά το ερώτημα της ανάπτυξης, του κράτους, έχει φύγει από το πεδίο δράσης της.
Όλα τα κινήματα, όποια και αν είναι αυτά, προσδιορίζονται έως κάποιου σημείου από την αναγνώριση ενός μονοπολικού, ομογενοποιημένου κόσμους και την παγκοσμιοποίησης ως καθαρά φιλελεύθερης κατάστασης. Ποιο θα μπορούσε να είναι το κοινωνικό περιεχόμενο ενός εθνικοαπελευθερωτικού αραβικού κινήματος σήμερα; Δεν ξέρω. Η ισορροπία δυνάμεων έχει αλλάξει πάρα πολύ.
Δεν είναι τυχαίο ότι υπάρχει μια στροφή στον αραβικό κόσμο στον πολιτισμό. Όταν μιλάω για τους άραβες, θα ήθελα να μιλάω με πολιτικούς όρους, για μια πολιτική συλλογικότητα.
Όμως τώρα υπάρχει μόνο μια πολιτισμική τάση, όπως είναι το Ισλάμ. Γιατί όλες οι πολιτικές σκέψεις στον αραβικό κόσμο είναι ανίκανες να δώσουν πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιεχόμενο στο πρόγραμμά τους. Το αποτέλεσμα είναι να ζούμε σε πολιτισμική απομόνωση, όσον αφορά την ταυτότητάς μας ως άραβες και μουσουλμάνοι.
Είμαστε άραβες ή μουσουλμάνοι, αλλά ποτέ με πολιτική, στρατηγική ή οικονομική έννοια. Μόνο με πολιτισμικούς όρους. Σε όλο τον αραβικό κόσμο, από την Τυνησία μέχρι τον Λίβανο, το μόνο που έχουμε κοινό είναι ο πολιτισμός. Έχουμε τους ίδιους συγγραφείς, τις ίδιες ταινίες, πολιτισμικές ευαισθησίες που ενισχύουν τα ΜΜΕ και ειδικά η τηλεόραση.
Εκεί όμως σταματάει. Ο πολιτισμός, η ταυτότητα και η θρησκεία είναι τα μόνα που έχουν προτεραιότητα σήμερα.
Αναρτήσεις
